Kontzeptua

Ekonomia Ituna

Gipuzkoa eta Bizkaiari beren Ekonomia Ituna 1878tik gerora indarrean izan ostean, 1937an, gerrate zibilean traidoretzat jota, 1925ean onetsitako Ekonomia Ituna kendu zien Franco jeneralak eta demokrazia berreskuratu ondoren berriro egoera normaldu zitzaien bi lurralde hauei. Normalizazio hori, 1978ko Konstituzio eta 1979ko Autonomia Estatutuari esker izan zen. Haatik, 1981ean garai modernoetako lehen Ekonomia Ituna onetsi zen eta 2002ra arte indarrean egon Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan.

Ekonomia Itun honen iraupena 2001eko Abenduaren 31ra artekoa zen eta orduan, beste berri bat onetsi, baina arazoak egon ziren eta onespen hori hilabete batzuk atzeratu zen, itunaren izpiritua kolokan geratu zen bitartean. Azkenik, jada bost hilabete beranduago izan arren, 2002ko maiatzaren 23ko 12/2002 Legea da itundutako zerga sistema berria. 1981eko testua bezala, 2002koa ez da guztiz finkoa, eta behar den aldiro aldatu egingo da, horretarako Ekonomia Itunaren Bigarren Xedapen Gehigarriak jasotzen duen prozedura erabilita.

Lege honek Lurralde Historikoetako Erakundeei eskuduntza ematen die estatuko zerga-sistema "mantentzeko, ezartzeko eta arautzeko, Lurralde hauen esparruan". Beraz, arautzeko eskuduntza mantentzen dute Lurraldeetako Biltzar Nagusiek. Baina inportazioen gaineko eskuduntza guztiak, ez EBtik datozenak, estatuarenak dira eta Monopolio Fiskalak, nahiz testu berri honetan espreski ez aipatu, estatuaren ogasun publikoak bilduko ditu eta berak izango ditu eskuduntza guztiak, nahiz gero Kupoan eta doikuntzetan islatuta geratu. Monopolio Fiskalen artean kinielak eta estatuaren beste zenbait zorizko apustu sartzen dira. Bestalde, aipatu bezala, Aduanetako Errentetan ez dira sartzen Europako Batasuneko herrialdeetan erosten diren ondasun eta zerbitzuek sortutako BEZa, berau helmugako estatuko ogasun publikoak jasoko baitu eta Hego Euskal Herriaren kasuan, Foru Aldundiek.

Lurralde Historikoetako zerga-sistema osatzen duten zergak ordainarazteko, kudeatzeko, likidatzeko, ikuskapenerako, berrikusteko eta biltzeko ahalmena Foru Aldundiek izango dute. Beraz, lurralde bakoitzean, Foru Ogasun bat egongo da eta hauetako bakoitzari ordaintzeko zenbait baldintza bete beharko da, baina, printzipioz, edozein ogasunen ahalmen guztiak izango ditu, nahiz, goi-ikuskapena estatuko ogasun zentralak gordeko duen.

Esan denez, Lurralde bakoitzak bere Foru Ogasuna izango du, baina, beraien artean eta praktikak erakutsita edo behartuta, koordinatu eta harmonizatu egin dira; horretarako onetsi zen 1989ko maiatzaren 30eko 3/1989 Legea. Bestalde, Foru-Ogasunek Espainiako estatuak onartzen dituen nazioarteko zerga hitzarmenak bete behar dituzte, batik bat Europako Batasunetik datozenak. Beraz, Europako Batasunetik datozen harmonizazio arauak, BEZa dela, Sozietateen gaineko Zerga dela, edo beste zergaren bat dela eta, aldaketa hauek guztiek, Ekonomia Itunean bere isla izan beharko dute.

Gero, azpimarratu behar da EAEko eta lurralde komuneko zerga sistemek harmonizaturik egon behar dutela, merkatu bateratuak eskatzen duen bezala, nahiz horrek ez duen esan behar, zehatz-mehatz, zerga guztiek berdinak izan behar dutenik, zenbait ñabardura edo diferentzia egon baitaitezke. Ñabardura hauek zerga arauetan gauzatzen dira eta indarreko testuak lau printzipio nagusi aipatzen ditu bi zerga sistemak, lurralde komunekoa eta Foru Lurraldeetakoa, harmonizatuta egoteko.

Lehenengo arau harmonizatzailearen arabera, Lurralde Historikoetan estatuko zergen sistematiko, terminologia eta kontzeptu berak erabiliko dira eta hauek Espainia Estatuko Ley General Tributariatik, Abenduaren 17ko 58/2003 Legea, jasotakoak izango dira. Hau izango da, hain zuzen, EAEko zerga sistema mugituko den esparrua eta beraz, autonomia mugatuko da, azken finean, estatu osoan aplikatuko diren zerga arauak eta berauen gaineko xehetasun tekniko guztiak berdinak izango baitira.

Horrez gain, badaude, egon ere, beste baldintza batzuk. Hain zuzen, neurri fiskalak hartzeko orduan kontutan izan behar da EAEko benetako presio fiskala estatuko gainerako lurraldekoaren berdina (baliokidea edo ekibalentea) izan behar duela. Eta honek esan nahiko luke presio fiskal hau neurtzeko metodo zehatza eta parekidea ezarri behar dela. Gainera, ondo bereiztu behar dira presio fiskal nominala eta benetakoa edo efektiboa, legeak gauza bat esan baitezake eta praktikan beste errealitate bat azaldu. Izan ere, iruzurra egitea zenbait zergatan ez da harrigarria izaten eta horrek zerga etekinak desitxuratu besterik ez ditu egiten, eta eragina du presio fiskalean.

Halaber, estatuak eskuduntza osoa izango du arautzeko, kudeatzeko, ikuskatzeko, berrikusteko eta biltzeko inportazio eskubideen gain, baita inportazioak sortzen dituen Zerga Berezi eta BEZaren gain ere. Goi Ikuskaritzaren eskuduntza estatuari dagokio, baina ogasun zentrala, Euskal Jaurlaritza eta Foru Aldundia elkar lanean arituko dira zerga etekin oparoenak erdiesteko.

Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zerga (PFEZ) eta Ondare Netoaren gaineko Zerga (ONZ) zerga itunduak dira eta arautegi autonomoa aplikatzeaz gain, ordainketa dagokion Foru Ogasunari egingo zaio. PFEZa Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 1998ko abenduan onetsitako hiru Foru Arauek jasotzen dute. Bestalde, zerga hau Foru Aldundiek eskatuko dute subjektu pasiboa EAEko egoiliarra denean. Beraz, EAEn bizi diren zergadun gehienak eremu honetan sartuko dira, baina badaude, egon ere, zalantzazko kasuak eta horien egoera argitzeko lotura-puntuak daude. Lotura-puntu hauek marra baten eginkizuna betetzen dute eta nahiko gardenki geratzen da zein subjektu pasibo kokatzen den EAEren eremuan eta beraz, Foru Arauak aplikatuko zaizkio eta Foru Aldundi bati ordaindu. Zalantzak sortzen badira zehaztapen honetan, zalantza horiek argitzeko eginkizuna Araugintza Koordinatu eta Ebaluatzeko Batzorde, eta Arbitraje Batzordeari dagokie.

Honela, zergadun bat bi lurraldetan bizi bada, denbora gehien egon den lurraldean egingo du aitorpena eta horko arautegia aplikatuko zaio. Baina, badaude, egon ere, kasu konplexuagoak. Izan ere, zergadun bat lurralde komunean 160 egun egon bada, Araban 100 eta Gipuzkoan 105, zer gertatuko da? Lehenbizi, ikusten da EAEn 205 egun egon dela, lurralde komunean 160 egon den bitartean eta beraz, Foru Arautegia dagokio eta Foru Ogasunaren eskuduntzapean geratuko da; egun gehiago igaro dituelako Foru Lurraldeetan lurralde komunean baino; baina gero, Gipuzkoan Araban baino denbora gehiago egon denez, Gipuzkoan burutuko ditu zerga betekizunak eta bertako arautegia aplikatu.

Irizpide hau egokia ez bada bi lurraldetan egun kopuru berdintsu egon delako edo zaila delako jakitea zein lurraldetan egin dituen egun gehien; kasu honetan oinarri zergagarriaren zati handiena lortu duen lurraldea identifikatu behar da; honela jakiten da zein arautegi eta zein ogasunari ordaindu. Eta hirugarren irizpidea azken egoitzarena da, lurralde komunean ala EAEn ordaintzeko eta jakiteko zein arautegipean dagoen. Azkenik, familia unitate bezala egiten bada aitorpena eta ohiko bizilekua lurralde desberdinetan izan, orduan, PFEZaren eskuduntza, oinarri likidagarri handiena erdiesten duen kidearen lurraldeko erakundeek izango dute; hala ere, azken irizpide hau datorren PEFZean ez da baliagarria izango, aitorpena norbanatuko delako eta beraz, unitate familiarra desagertuko delako.

Arautzeko eskuduntza, bestalde, PFEZaren atal guztietara heltzen da, bai besteren kontura lana egiten den kasurako zein bakoitza bere kontura ari denerako. Normala denez, kapital higigarrien etekinak kalkulatzeko irizpide berdinak erabiliko dira lurralde komunean eta Foru Lurraldeetan, kapitalen zirkulazioan lurralde abantailatsuak ez daitezen sortu. Arazo hau oso ohikoa da Europako Batasunean non merkatu batuaz mintzatzen den, baina estatu kide abantailatsuak daude Luxenburgo edo Herbeherak bezala.

Atxikipenarekin jauzi handi bat eman da 1981eko Ekonomia Itunak jasotzen zuenarekin alderatuta, nahiz 1997ko aldaketetan gaur egun onartuta dauden eskuduntza berberak izan; beraz, atxikipen-taula autonomoak eratzeko aukera dago EAEn, jadanik enpresa jarduera guztietan. Honela, lanak edo zerbitzuak EAEn egiten baldin badira eta hemendik eskaini, Foru Ogasunek eskuratuko dute atxikitutako dirua; lanak edo zerbitzuak bi lurraldeetan gauzatzen baldin badira, jarduera horiek EAEn eginak daudela kontsideratuko da behargina EAEn kokatutako lantegira atxikituta badago, nahiz gero lana lurralde komunean gauzatu. Horrez gain, ondoriozta daiteke lantegiak bi lurraldeetan baldin badaude eta beharginek bietan jarduten badute, atxikipenak bi ogasunek jasoko dituztela, eragiketen proportzioan.

Pentsioak jasotzerakoan onuradunek EAEn badute beren egoitza, nahiz ordainketa Gizarte Asegurantzak, INEMek, Pentsio Planek edo BGAEk egin, Foru Ogasunek izango dute eskuduntza atxikipen sarrera hauen gain. Administrazio kontseiluetako kideen gain egiten diren atxikipenak Foru Ogasunetan sartuko dira sozietatearen eragiketa oro EAEn burutzen badira; baina, eragiketak bi lurraldeetan egiten badira, orduan Foru Ogasunetan eta ogasun zentralean sartuko da, eragiketa erlatiboen proportzioan. Estatuko funtzionarioen gaineko atxikipenak ogasun zentralak jasoko ditu ordainketak administrazio zentralak egiten dituenean, baina ez da horrela gertatuko organismo autonomoak edo enpresa publikoak direnean ordaintzaileak; kasu hauetan Foru Ogasunek dute eskuduntza atxikipenak jasotzeko. Administrazio zentralak eskuratutako diru kopurua, bestalde, Kupoa kalkulatzerakoan kontutan hartuko da, konpentsazioen atalean.

Azkenik, lurralde komuneko atxikipen-tasa berak aplikatuko dira jarduera ekonomikoetan, kapital higigarrien (tituluak) etekinetan eta ondarearen balio aldaketa batzuetan, nahiz helbidearen arabera egin atxikipenak.

Badaude, egon ere, zenbait jarduera ahalbidetzen dutenak egoitza lurralde batean edo bestean izatea atxikipen tasak direla eta. Izan ere, jarduera batean atxikipen tasa apalagoa bada Lurralde Historikoetan, zerga egoitza hor kokatuko luke jarduera honetan diharduen pertsonak. Atxikipen tasa desberdinen eragina, batik bat, mugan kokaturiko pertsonek jasango lukete. Hori ekiditeko, jarduera ekonomikoko etekinak direnean, ordaintzaileak bere zerga egoitza EAEn baldin badu, dagokion Foru Ogasunean sartuko du dagokion diru kopurua, baina beti ere lurralde komuneko atxikipen tasak aplikatuko zaizkio, berdinak izan behar dutelako. Halaber eta esan bezala, atxikipen tasa berdinak erabiliko dira, interesetan, kapital higigarri eta zenbait ondare etekinetan.

Ondare Garbiaren edo Netoaren gaineko Zerga (OGZ) itundutako zerga da eta arautegi autonomoa aplikatuko zaio. Zerga honen gaineko eskuduntza Foru Aldundiek dute aitortzailearen ohiko egoitza, PFEZaren kasuan bezala, Lurralde Historikoetan dagoenean, eta egoitza definitzeko PFEZan erabili ditugun irizpide berberak aplikatuko dira.

Halaber, ez du axolarik ondarea non dagoen kokatuta, lurralde komunean baldin badago eta aitortzailearen ohiko egoitza EAEn, arautegi autonomoa aplikatzeaz gain dagokiona Foru Aldundiari ordainduko baitio. Beste gauza bat da zergadunak EAEn zuen ohiko egoitza Espainiako estatutik kanpora eramaten badu. Kasu honetan aukera bi dauzka: Lehen bezala aitorpena dagokion Foru Aldundian egin, nahiz horretarako espresuki azaldu behar, edo bestela, obligazio errealaren arabera aitortu, ondasun eta eskubide gehienak EAEn baldin badaude.

Hirugarren itundutako zerga Sozietateen gainekoa da (SZ). Zerga hau ere arautegi autonomikoaren eremupean sartzen da, sozietatearen egoitza EAEn baldin badago. Baina sozietate horren negozio bolumena aurreko urtean 6 milioi eurokoa baino handiagoa izan bazen eta bolumen horren ehuneko 75 baino gehiago lurralde komunean burutua izan, orduan, arautegi komuna aplikatuko zaio. Gero, zergak sortutako etekinak eragiketa erlatiboen arabera banatuko dira ogasunen artean.

Eta bigarren salbuespena da sozietate batek bere zerga egoitza lurralde komunean edo EAEn badu, aurreko urteko negozio bolumena 6 milioi euro baino gehiago bazituen eta hauek guztiak EAEn lortu, kasu honetan arautegi autonomoaren pean sartuko da sozietate hau eta ordainketa guztia Foru Aldundiei dagokie.

Baina, zer gertatzen da sozietate batek aurreko urtealdian 6 milioi euro baino gutxiagoko negozio bolumena izan bazuen? Honelako kasuetan ondorioztatu daiteke zerga egoitza EAEn baldin badu sozietateak, arautegi autonomoaren eremupean sartuko dela eta horrez gain zerga osoa Foru Ogasunei ordainduko diela, nahiz eragiketak bi lurraldetan gauzatu. Eta alderantziz, zerga egoitza lurralde komunean baldin badu, arautegi komuna aplikatzeaz gain, zerga ordainketa osoa ogasun zentralean burutuko da .

Gaur egun enpresek taldeka jarduteko joera eta beharra dute, bestela lehiatzea ezinezkoa baitute kasu asko eta askotan. Izan ere, edozein proiektu aurrera eroateko kontratatzaileak eskaintza globala egitea nahi izaten du eta horretarako enpresek elkartu behar izaten dute, proiektua bere osotasunean heltzeko. Hori dela eta, elkartze formula bat baino gehiago dago. Elkartze hauen artean "Interes Ekonomikoko Elkartzeak" (IEE) eta "Aldi Baterako Enpresa Elkarteak" (ABEE) ditugu. Bai baten kasurako, bai bestarako, EAEn Foru Arauak emateko gaitasuna dago enpresa osatzaile guztiak Foru Arautegiren eremupean baldin badaude. Baina elkarte hauek ez dute SZrik ordaindu behar. Baina bai elkarte horren mozkinak gehitu sozietate kide bakoitzari dagokion oinarri zergagarria kalkulatzerakoan eta orduan ordainduko du dagokion zerga.

Zerga taldeak edo talde fiskalak ere araudi autonomoa izango dute, honelako araudipean baldin badaude bai sozietate nagusia, baita menpeko guztiak ere. Eta araudi komuna sozietate nagusia eta menpeko guztiak lurralde komuneko arautegia badagokie. Baina talde hauetatik atera egingo dira euskal arautegiaren eremupean sartzen diren sozietateak eta horrela, EAEko arautegipean geratuko dira sozietate horiek. Dena dela, estatua izango da talde hauen definizioak eta xehetasun oro emango dituena.

Oinordetza eta Dohaintzaren gaineko Zerga itundutako barruan kokatzen da eta araudi autonomoa eta ahalmena Foru Aldundiek izango dute ondoko kasu hauetan:

1) Oinordetzaren kausatzaileak bere helbidea EAEn duenean, 2) Ondasun higiezinen dohaintzetan, hauek EAEn kokatzen direnean eta gainontzeko ondasun (higikorra) eta eskubideetan, dohain-hartzaileak bere ohizko egoitza EAEn duenean, eta 3) "Mortis causa" dela eta eskuratutakoa, edo hil dela eta bizitza aseguruaren onuradunek lortutakoa, kausatzailearen egoitza EAEn bazegoen sortzapenaren (devengo) datan.

Bestalde araudi komuna aplikatuko da kausatzaileak edo dohain-hartzaileak, zerga sortzeko eskubidea gauzatzen denean, 5 urte baino gutxiago bada bere egoitza EAEra aldatu zuela, nahiz ordainketa Foru Ogasunei egin. Honek suposatzen du EAEko araudia lurralde komunekoa baino abantailatsuagoa izango dela eta onurak ekiditeko 5 urteko baldintza hau ipintzen zaio subjektu pasiboari.

Zerga honen araudia arakatuta esan daiteke ahalbide handia ematen diela EAEko Foru Erakundeei zerga honi buruz arauak ematerakoan. Baina 1997tik urrera gainontzeko autonomia erkidegoek ere zerga hau arautzeko gaitasuna eskuratu dute eta, zerga-lehia dela medio, zerga diferentziak oso txikiak izan daitezke. Hala ere, arautzeko gaitasuna osoa dute euskal erakundeek, ez hainbat lurralde komuneko autonomia erkidegotako legebiltzarrek, zenbait murriztasun eta baldintza bete behar baitituzte, EAE edo Nafarroan ez bezala.

Normalki, sozietate batek lurralde komunean eta historikoetan bere negozioak egiten ditu eta urteko mozkinak (edo galerak) non egin diren, zein lurraldean sortu diren, zaila da jakitea, jarduera homogeneoa izan badu ere. Beraz, sozietate batek bere salerosketak bi lurraldeetan, lurralde komunean eta historikoetan, egiten baditu, nola dakigu zenbat mozkin izan duen sozietateak lurralde batean edo bestean? Horretarako, 1981ean Ekonomia Ituna onetsi zenean, zenbait irizpide finkatu zen eta irizpide horiek sozietateen higiezinen balio, salmenten balio, eta zuzendaritza eta administrazioaren helbidean oinarritzen ziren. Ez ordea 1990an onetsi zen testu aldatuan.

1991etik aurrera, antzinako testua aldatuta geratu zen eta 2002ko testuak berdin mantentzen du. Oraingo testuak sozietateak ekoitzitako ondasunak eta zerbitzuak nondik emanak diren kontutan hartuko ditu, hein handi batean behintzat. Irteeren balioa edo kontra-prestazioa izango da negozio erlatiboa kalkulatzeko oinarria. Baina kontra-prestazio honek suposatuko duen sarrerari BEZa kendu behar zaio.

Gaur egun, kontutan izan behar da sozietate batek, normalki, faktoria bat baino gehiago dituela. Sozietate batek faktoria bat bakarrik balu, garbi dago, indarrean dagoen Ekonomia Itunaren arabera, bere eragiketa guztiak faktoria hori kokatuta dagoen lurraldean egiten dituela. Izan ere, mota honetako sozietateak 6 milioi euro baino gutxiago edo gehiagoko eragiketak egiten baditu ez du inolako eragozpenik izango jakiteko Foru Ogasunei ordaindu edo ogasun zentralari, faktoria Lurralde Historikoetan badago lehenengoei eta bigarrengoari lurralde komunean badago.

Arazoak faktoriak bi lurraldeetan dituenean sortuko dira. Faktoriak bi lurraldeetan daudenean, Ekonomia Ituna erreformatuak, gardenki, egotziko ditu lurralde batera edo bestera sozietate baten eragiketak, honek ondasunak produzitzen baditu. Testu honen arabera, eragiketa Lurralde Historikoetan egina dela kontsideratuko da ondasun higikorraren emateak EAEn kokatuta dauden lan- edo eraldaketa-zentroetatik egiten direnean. Orain, lan- edo eraldaketa-zentroak bi lurraldeetan badaude, orduan azken fabrikazio-prozesua EAEn egin beharko da EAEri egotzi nahi bazaio eragiketa. Beraz, ez da nahikoa izango ondasunak EAEra Madriletik, adibidez, ekartzea eta Donostiako biltegitik saltzea, Lurralde Historikoetan eragiketa egina dagoela esateko, honetarako lan-prozesua edo eraldaketa egitea eskatzen baita, aipatu kasu honetan existitzen ez dena.

Normalean, ondasun higikorra saltzen denean bere instalazioa ere sozietate berak egiten du eta fakturatzeko orduan alde batetik ondasunaren balioa azaltzen da eta instalatzeagatik ordaindu behar dena bestetik. Mota honetako ondasunak EAEn sortzen badira eta bertan instalatu, orduan ez dago inolako eragozpenik eragiketak non egin diren baieztatzeko. Baina ondasuna EAEtik eman bada eta lurralde komunean instalatu, eragiketa korapilatu egiten da. Kasu hauetan, ondasuna instalatzeagatik ordaindutako diru-kopurua faktura osoaren ehuneko 15 baino gutxiago bada, eragiketa guztia EAEn egina izan dela kontsideratuko da. Alderantzizko kasua, hau da, prestakuntza lurralde komunean egiten bada eta instalakuntza EAEn, honen kontra-prestazioa ehuneko 15 baino apalagoa bada, instalakuntza horren eragiketa lurralde komunari egotziko zaio.

Sozietatearen jarduera elektrizitatea produzitzea bada, emateak EAEn eginak direla kontsideratzeko, beraz eragiketek, elektrizitatearen sortze-guneek, EAEn kokatuta egon beharko dute. Baina elektrizitate sortze guneak bi lurraldeetan badaude, ekoizpenaren proportzioan banatuko da enpresa hauek sortzen duten SZ.

Ondasun higikorra denean eta ondasun hauen eroslearen eskuetan jartzeko garraitu behar bada beste lurraldera; kasu honetan, ematea, espedizioa hasten den lurraldean egina dagoela kontsideratuko da, ez garraioa bukatzen den lurraldean. Beraz, EAEtik Andaluziara garraiatzen bada ondasun bat, ematea EAEn egina bailitzan izango da, fakturazioa bertan egingo baita, nahiz ordainketa eskualde hartzailean egin; eta honelako kasuan, SZ EAEko Foru Ogasunei dagokie.

Ondasun higigaitza denean eta berau EAEko lurraldeetan badago, beronen gain egiten den edozein eragiketa, EAEri egotziko zaio, eta alderantziz ondasun higigaitza lurralde komunean baldin badago.

Beste maila diferente batean zerbitzuak daude. Eta jakina, sozietate batek bere zerbitzuak EAEtik eskaintzen baditu, Lurralde Historikoetatik ematea egin bailitzan izango da eta eragiketa EAEko Foru Ogasunei egotziko zaie. Baina zerbitzu hori jasotzen duena ondasun higiezina bada eta berau EAEtik at kokatuta egon, orduan, nahiz zerbitzuak EAEtik eginak egon edo eskaini, ez zaio honi egotziko, bai ordea lurralde komunari.

Gero, zenbait kasutan sozietateen helbide fiskala izango da eragiketa non egin den determinatzen duena, bestela zehaztea oso korapilatsua delako. Kasu hauen barruan jarduera hauetako sozietateak egongo dira:

1) Nekazal ustiapen, baso-ustiapen, abeltzaintza edo arrantza eta natur ondasunak harrapatzeko elkarteak edo armadoreek eginiko emateak, enpresa hauek guztiek jasotzen dituzten ondasun naturalak badira eta ondasun hauen eraldaketarik ez egon, baizik, berauen laborantza, ustiapena eta ondorioz harrapaketa besterik ez, 2) Garraio-zerbitzuak, nahiz etxez edo tokiz aldatzeko zerbitzuak izan, baita erremolkeak eta garabiak, 3) Garraiobideak akuratzeko elkarteak, eta 4) Hemen aipatzeke geratzen diren jardueretako sozietateek beren helbide fiskala EAEn badute Foru Aldundietan ordainduko dute Sozietateen gaineko Zerga, eragiketak helbide fiskala dagoen tokian egiten direla kontsideratuko baita.

Laburbilduta esan behar da eragiketa bat definitzeko orduan ondasuna edo zerbitzua nondik eskaintzen den, nondik ematen den ikusi behar dela. Salbuespenek helbide fiskala izango dute ordaintzeko zein ogasun den zehaztuko duena. Gero, zerga ordainketa egiterakoan, ogasun bakoitzari eragiketa horien proportzioa egingo zaio. Berdin, zerga itzulketa egin behar badute. Beraz, zerga-ordainketetan lurralde bati edo besteari egozterakoan, lurralde horietan egin diren eragiketen portzentaietan egingo da eta haatik, gardenki geratu behar da nondik egin diren emateak eta hauen kontra-prestazioak.

Beraz, ahalezkoa da jakitea nola banatzen diren sozietate baten eragiketak; orduan, zenbateko balioa izan duten lurralde batean eta bestean kalkulatuko da eta proportzio horretan banatzen dira sozietate honen mozkinak, eta beraz, hortik ondorioztatutako zerga. Honela kalkulatzen diren mozkinen aitorpena egingo da eta erraza da jakitea ogasun bakoitzari, Foru- edo zentralari, ordaindu behar zaion zerga kopurua eta aplikatuko zaion arautegia.

Zerga zeharkakoei araudi komuna aplikatuko zaie eta beraz, lurralde komuna eta Lurralde Historikoen artean benetako harmonizazioa egongo da. Izan ere, printzipio oinarrizko, arau substantibo, egitate zergagarri, exentzio, sortze, oinarri eta zerga tasa berak izan behar baitituzte zerga hauek. Hala ere, Lurralde Historikoetako Biltzar Nagusiek aitorpen-eredu eta likidazio-epeak finkatzeko ahalmena izango dute. Baina aitorpen ereduek, gutxienez, lurralde komuneko aitorpen-ereduen informazioa jaso beharko dute eta likidazio-epeak ez dira asko aldatuko lurralde komunetik Historikoetara. Haatik, edukiari buruz, funtsean, erabat berdinak izango dira zerga hauek bi lurraldeetan.

Esandako hau, BEZari aplikatuko zaio. 1986ko urtarrilaren lehena baino lehenago, oraindik espainiar estatua Europako Erkidegoko kide izan aurretik, Enpresa-Trafikoari buruzko Zerga, Luxozko Zerga, Telefonoaren Erabilpenaren Zerga, Esportazioen desgrabapena, etab. zeuden indarrean eta orain gertatzen denaren antzekoa ematen zen, hau da, arau komuna aplikatu behar zitzaien zerga hauei guztiei. Izan ere, Europako Erkidegoan sartzerakoan, espainiar estatuak eta beraz EAEk (Lurralde Historikoak) BEZa ezarri zuten, Enpresa-Trafikoaren gaineko zergaren ordez. Hau honela da Ekonomia Itunak hala agintzen duelako; nazioartean ematen den zerga hitzarmena EAEn ere bete behar da eta beraz, BEZa egokitzea Europako Batasunak honela eskatu zuenean burutu zen. Eta jakina, espainiar estatuko merkatuaren batasuna ezin zitekeen zatitu zerga honekin eta hortik arau berberak, maila guztietan, ipintzea. Hala ere, muga-zergak kentzeke geratu ziren eta berauen desagerpena 1993ko urtarrilaren lehenean egiteko konpromisoa hartu zuen Europako Ekonomia eta Finantzetarako Kontseiluak (Ekofin) 1989ko azaroko bilkuran.

Horrela, 1993tik aurrera EBan merkatu batua funtzionatzen hasiko zen eta horrek barne salerosketen izaera aldatzea ekarri zuen, jadanik kanpo merkataritzaren arauek ez baitzuten balio. Beraz, inportazioa izan ordez, erkidego barneko "eskuraketak" izatera heldu dira estatu kide batek beste bati erosten dizkion ondasun eta zerbitzuak; hau da, eragiketak ez dira inportazioak bezala kontsideratuko. Gainera, zerga helmugaren arabera, hau da, ondasun eta zerbitzuak eskuratzen diren estatuan ordainduko da sortutako BEZa eta horrek neurri egokiak hartzea eskatzen du estatu kideen aldetik zerga ordainketa efektiboa gauzatu dadin; bien bitartean, estatu kide bertan egiten diren eragiketak jatorri irizpidearen arabera ordainduko da BEZa. Honek guztiak behar den bezala gauzatzeko, kontrol administratibo ugari hartarazi ditu, iruzurra egitea zailagoa izan dadin.

Europako Batasuneko arauen arabera, eskuratzaileak, derrigorrez, BEZaren kuota kalkulatzeko datu guztiak aurkeztu beharko ditu, kenkari ahalgarriekin, bai estatuko barne eragiketetan, baita estatu kideen artekoetan. Horrez gain, zerga tasa eta hauen kopuruak berdintsuak izan behar dute, merkatuan distortsioak ekiditeko. Halaber, eragiketa hauen kontrol elektronikoa estatu kide guztien esku egon behar du, iruzurrik ez dadin eman. Hala ere, iruzurra sarritan egiten da, erraz samarra baita kanpotik datozen ondasunak ezkutatzea eskuratzailearekin bat etorrita, barne-mugak igarotzerakoan ez baita inolako azalpenik egin behar beste edozein estatutik datozenean ez bezala.

Subjektu pasiboak BEZa Foru-Aldundiei ordainduko die bere helbide fiskala EAEn duenean, nahiz edozein lurraldetan egin bere eragiketak eta eragiketen kopurua, aurreko urtean, sei milioi euro baino gutxiago izan bazen. Alderantziz ere funtzionatzen du irizpide honek, hau da, subjektu pasiboak bere helbide fiskala lurralde komunean duenean eta eragiketak, aurreko urtean, sei milioi euro baino gutxiago izan baziren, orduan, ordainketa ogasun zentralari egingo zaio.

Balio Erantsiaren gaineko Zerga ordaintzerakoan subjektu pasiboak lan-zentro bat bakarrik badu ez da arazo handirik sortzen definitzerakoan zein ogasun izan behar duen diru-hartzailea. Baina, subjektu pasiboak bere faktoriak edo lantokiak bi lurraldeetan baldin baditu, orduan eragiketa erlatiboen arabera egingo dira zerga-ordainketak. Dena dela, Sozietateen gaineko Zerga erlatiboa kalkulatzeko erabiltzen diren irizpide berak dira, kasu honetako subjektu pasiboa, zergaduna, zabalagoa delarik, sozietateez gain, edozein eratako fakturazioa egiten duen pertsona guztiak, fisikoak edo juridikoak, sartzen baita. Beraz, BEZaren banaketa ondasun eta zerbitzuen ematearen arabera gauzatuko da.

Baina eragiketa guztiak, sei milioi eurotik gorakoak, EAEn egiten baldin baditu, edozein tokitan izanda ere bere helbide fiskala, BEZ osoaren ordainketa Foru Ogasunei egingo zaie.

Orain erantsi behar da eskurapen intrakomunitarioen kasua. Izan ere, Foru Ogasunei ordaindu beharko zaie garraiobide berriak eskuratzerakoan gizabanakoak edo BEZa ordaintzetik libre diren erakundeak direnean, baldin eta EAEn matrikulatzen badira. Oro har, beste eskuraketa intrakomunitarioak direnean eta hauek legez gaineko diru kopurua gainditzen badute eta eskuratzaileek zerga kentzeko eskubiderik ez dutenean, Foru Ogasunei ordainduko diete berauen helbide fiskala EAEn badute. Eta alderantziz, EAEtik EBko kide batean saltzen direnean ondasunak edo zerbitzuak, hauek BEZarik gabe doaz eta hartzailearen herrialdean zergapetuko dira.

Ekonomia Itunaren barruan, 1997an Zerga Bereziak sartu ziren eta berdin geratu dira indarrean dagoen Itun berrian. Zerga Bereziak arautegi komunaren esparruan sartzen dira, nahiz aitorpen ereduak, gutxienez, lurralde komuneko datuak jaso behar dituen, eta ordainketa datak ezberdinak izan daitezkeen. Zerga hauek Alkohol eta bere eratorritako, Garagardo, Hidrokarburo, Tabako, Elektrizitate eta Zenbait Garraiobideren gainean ipiniko dira.

Ekoitzitakoaren gaineko Zerga Bereziak, bestalde, Foru Ogasunei ordainduko zaie, zerga EAEn sortu baldin bada. Baina Zenbait Garraiobideren gaineko Zerga Berezia denean, Foru Aldundiek eskatuko dute ibilgailua EAEn matrikulatzen bada; salbuespen gisa, zerga honi aplikatuko zaion estatu-tasa ehuneko 10eraino gehitzea ahalko da. Amaitzeko, pertsona fisikoa denean, honek zerga-egoitza duen lurraldean matrikulatuko da ibilgailua.

Halaber, 2001ean helburu jakineko finantziaziorako zerga berezi bat sortu zen eta berau ere Ekonomia Itunean sartuta dago. Hain zuzen, Zenbait Hidrokarburoen Txikizkako Salmenten gaineko Zerga da zerga berri hau, eta bere helburua osasun sistema hobetzeko finantzabideak erdiestea da. Zergak estatu-arautegia izango du eta zerga-tasa alda daiteke arauek uzten duten mugen barruan; hala ere, aitorpen eredu eta ordaintzeko epeak arautzeko ahalmena Biltzar Nagusiek dute eta Foru Ogasunei ordainduko die txikizkako salmenta gunea EAEn baldin badago. Baina, ekoizkin honen azken kontsumitzaileek EAEko zentro batean erosi eta beste erkidego batean kontsumitzen badute, ez dagokie Foru Ogasunei zerga hau biltzea, bai alderantziz gertatzen denean ordea; EBko edozein estatutan egiten badira erregai honen erosketak eta EAEn kontsumitu, hemengo ogasunei dagokie mota honetako kontsumoen gaineko zerga.

Zerga sisteman zerga berri bat sartu zen 1997an; izan ere, Seguruen Primaren gaineko Zerga sortu zen eta zerga zeharkakoa denez, Ekonomia Itunean sartu behar izan zuten. Jakina, zerga mota hauek arautegi komuna eskatzen dute, nahiz aitorpen ereduak eta ordainketa epeak diferenteak izan daitezken bi lurraldeetan, baina Foru Ogasunei ordainduko zaie arriskua edo. konpromisoa EAEn ematen bada, aseguru eta kapitalizazio eragiketetan.

Horrela, arriskua EAEn kokatzen dela ulertuko da honelako baldintzak ematen direnean: a) higiezinak direnean, hauek EAEn baldin badaude; b) higiezinen aseguruaren barruan, higigarriak ere sartzen baldin badira; c) edozein higigarri, ibilgailuak kenduz, ondasun horiek EAEn kokaturiko edukitzailean badaude; d) gerta liteke aseguru berak lurralde komunean eta EAEn kokatutako higiezinak izatea, orduan, ordainketa bi lurraldeetako ogasunei egingo zaie lurralde bakoitzeko higiezinen balioaren arabera.

Asegurua ibilgailuen gain denean, edozein izanda hauen izaera, matrikulatuta daukan pertsonak edo erakundeak bere ohiko egoitza EAEn badu, dagokion Foru Ogasunari ordaindu beharko dio. Arriskua bidaiak edo EAEtik kanpo egoteak sortzen badu eta egoera horretan lau hilabete edo gutxiagoan badago, Foru Ogasunarentzat izango da dagokion zerga aseguru-kontratua EAEn burutzen bada. Aipatu diren kasu hauek ez badira, baina aseguru hartzaileak, bai pertsona fisikoa zein juridikoa, bere zerga helbidea EAEn badu, Foru Ogasunaren bati ordainduko dio.

Konpromisoa EAEn kokatuta dagoela kontsideratuko da bizitza asegurua egiterakoan kontratatzaileak bere ohiko egoitza EAEn badu pertsona fisikoaren kasuan; eta pertsona juridikoaren kasuan, sozietate-egoitza edo sukurtsalarena EAEn badu, hemen gauzatuko da konpromisoa eta beraz, ordaindu ere. Beste kasu batzuetan, aseguru edo kapitalizazioaren konpromisoa EAEn gauzatzen dela kontsideratuko da, kontratatzaileak bere jarduera ekonomikoa EAEtik burutzen badu eta beraz, dagokion Foru Ogasunari ordainduko dio.

Badaude, egon ere, bi zerga zeharkako zeinek arautegi autonomoa izan dezaketen. Hain zuzen ere, Ondare Transmisioen gaineko Zerga eta Ekintza Juridiko Dokumentatuen gainekoa Zerga dira, arautegi autonomopean sartzen diren bi zerga hauek, kapital eta inbertsioetan eraginik ez badute sortzen; ganboi letra edo igorpenen kasuetan arautegi komuna aplikatuko da; honela, kasu hauetan guztietan lege abantailak ekiditeko dira eta ez dira gauzatuko arautegi autonomoak. Bestalde, Ondare Transmisioen gaineko Zerga, Foru Aldundiei ordainduko zaie, aipatu baldintza hauek betetzen baditu behintzat:

Honela, zerga hau hiru atal nagusitan bana dezakegu: a) ondare transmisio diruzkoak; b) sozietate-eragiketak; eta c) ekintza juridiko dokumentatuak. Lehenengoan, pertsona fisiko eta juridiko ororen edozein eratako diruzko ondare-transmisio zergapetzen dira, bai ondasunak baita eskubideak badira ere; horrez gain, maileguak, fidantzak eta akuren gaineko zergak ere sartzen dira. Bigarrenean, sozietate-eragiketak zergapetzen dira, hain zuzen, sozietateen eraketa, bere kapitalaren hedaketa edo murrizketa, banaketa eta deusezketa; bazkideek egiten dituzten diru ekarpenak sozietatearen galerei aurre egiteko; eta Europako Batasunean ez dagoen sozietate batek Espainiako estatura ekartzen duenean zuzendaritzaren egoitza. Hirugarrenean, dokumentu notarialak, merkantilak eta administratiboak zergapetzen direnean.

Ohartu daitekeenez, bigarren ataleko zergaren gain arautzeko eskuduntza izateak EAEn abantailak sortzea ahalbidetuko luke, kapitalen merkatua distortsionatu egin baitaiteke. Izan ere, edozein sozietate-eragiketaren gaineko zerga apalgoa edo abantailatsuagoa balitz EAEn, lurralde komunean egingo liratekeen asko EAEn egitera etorriko lirateke eta horregatik arautegi komuna aplikatzea, nahiz gero zerga-ordainketa Foru Ogasunei egin; hala ere, aitorpen ereduak eta ordainketa-epeak arautu daitezke, baina nahiko parekoek izan behar dute. Aipatu zergez gain, arautegi komuna izango dute ere kanbio-letra eta posta-igorpenen gainekoek. a) eta c)-ren barruan sartzen diren zerga guztiek arautegi autonomoa izango dute beraz.

Bestalde, ondasun higiezinak diruzko transmisioagatik edo garantian uzteagatik edo edozein eratako eskubidegatik sortzen den zerga-obligazioa, EAEko Foru Ogasunetan ordainduko da, ondasun hau EAEn kokatuta badago.

Ondasun higigarriak, aziendak diruzko transmisioagatik, kredituagatik edo edozein eratako eskubidegatik sortzen den zerga-obligazioa EAEko Foru Ogasunetan ordainduko da eskuratzailea, pertsona fisikoa bada eta bere zerga-helbide EAEn; baita pertsona juridikoa bada eta bere helbide fiskala EAEn. Baina, akzio, obligazio eta antzeko kasuetan eragiketa burutzen den tokia hartuko da ordaindu behar den ogasuna zehazteko.

Orain, akzioen salerosketa, harpidetza-eskubide, bazkide-partaidetza, obligazio eta antzeko tituluetan, zerga-ordainketa, eragiketa formalizatzen den lurraldean egingo da. Eta, azkenik, hipoteka higigarria eratzerakoan, edo beste era batera esanda, ontzi, itsasontzi edo aireontzien kasuetan, garantia egiten den lurraldean ordainduko da zerga hau.

Bestalde, mailegu-, fidantza-, errenta ez-higiezina- eta pentsio-eraketetan, mailegaria, errentaria, fidantzagarria edo pentsiogarria pertsona fisikoa denean eta bere ohizko egoitza EAEn badu, Foru-Aldundietan ordainduko da eragiketa hauetan sortzen den zerga; eta pertsona juridikoa bada, eragiketa berberetan, pertsona juridikoaren helbide fiskala dagoen lurraldean egingo da zerga-ordainketa.

Baina, maileguak berma errealekin direnean, hipoteka higiezinak izanez, orduan Foru-Aldundiek izango dute ahalmen guztia zergak biltzeko, ondasun higiezinak EAEn kokatuta badaude. Eta hipotekatutako ondasun higiezinak bi lurraldeetan badaude, ordaindu behar den zerga, ondasun horien balioaren arabera egingo da lurralde batean eta bestean.

Gero, ondoko kasu hauetan helbide fiskala zein lurraldean dagoen, han ordainduko da zerga: 1) Sozietate berriak eratu, fusionatu eta bertan-behera utzi eta 2) Sozietatearen kapitala gehitu eta gutxitu, fusionatu, etab.

Eraketa hauetan kasuistika zabala da, baina, normalki, helbide fiskalak emango digu zerga ordaintzeko gunea.

Ekintza Juridiko Dokumentatuetan, dokumentua egiten den tokian ordainduko da. Beraz, edozein dokumentu EAEn egiten bada, dokumentu honek sortzen duen zerga Foru-Ogasunei ordainduko zaie.

Ekonomia Itun honek aurreikusten ditu estutuak sortuko lituzkeen zeharkako zerga berriak. Izan ere, lurralde komuneko oinarrizko printzipio, arau nagusi, egitate zergagarria, zerga-tasa, eta abar berak izan beharko ditu.

Azkenik, Jokoaren gaineko Zerga dago eta berau itundua eta, oro har, arautegi autonomoa izango du, nahiz egitate zergagarri eta subjektu pasiboaren finkapena estatuak berdindu bere lurralde osorako. Baina Foru-Aldundiek emango dute joko baimenaren eskaera EAEn egiten bada.

Tasak ere Ekonomia Itunaren baitan sartzen dira eta beraz, Foru Aldundiei dagokie tasen etekinak eskuratzea berauen jabaria publikoa denean eta erabiltzaileei edo aprobetxamendua gauzatzen dutenei ordainarazi; berdin zerbitzuak betetzeko jarduera Foru Aldundiek egiten badute.

Amaitzeko, toki zergak arau autonomoen eremuan sartuko dira eta Lurralde Historiko bakoitzean bere bereizitasuna izango dute. Bestalde, toki zergak hauexek dira: Ondasun Higiezinen gaineko Zerga, Ekonomia Jardueren gainekoa, Trakzio Mekanikoko Ibilgailuena eta beste zenbait toki zerga.

Lehenago emana izan da Eusko Jaurlaritzak dituen sarreren zerrenda. Orain, sarrera horiek zein portzentaietan banatzen diren ikusiko da.

1 Taula: Ingresos de la CAV en 2003
Kontzeptua Milioi euro %
Iturria: Eusko Jaurlaritza
Zerga zeharkakoak7,10 0,1
Tasak eta beste sarrerak44,70 0,7
Transferentzia arruntak5645,97 91,3
Ondare sarrerak43,68 0,7
Inbertsio errealen bestetzea0,65 0,0
Kapital transferentziak44,97 0,7
Finantza aktiboen aldaketak7,93 0,1
Finantza pasiboen aldaketak390,00 6,3
Orotariko sarrerak6185,00 100,0

Iturria: Eusko Jaurlaritza

1. taulan gardenki ikusten da Jaurlaritzaren sarrera garrantzitsuena Aldundietatik datorrela, hain zuzen, ehuneko 91,3 inguru. Banaketa hau egiteko Finantza Publikoetako Euskal Kontseilua bildu zen eta Kontseilu honek adostutako 2002ko Urriaren 4ko 6/2002 Ekarpen Legearen arabera banatu zituen. Honela, hiru Foru Aldundiek beraien ekarpen bertikalak -Jaurlaritzari- eta horizontalak- Foru Aldundi bakoitzak zenbateko kopurua jarri behar duen- jakingo dute. Gero, beste zenbait diru iturri ere azaltzen dira, baina finantza pasiboak kenduz gero, ehuneko 6,3, ezer gutxi lortzen da. Beraz, gainontzeko sarrera publikoak ez dira hain nabariak.

2. taulan Foru-Aldundien sarrerak ikusten dira. Izan ere, Foru-Aldundiak dira Itundutako zergen eragiketak burutzen dituztenak eta honexegatik dira hain garrantzitsuak, diru publiko gehienen eragiketak beraiek gauzatzen baitituzte.

2. Taula: Hiru Foru Aldundien sarrerak. 2003
Kontzeptua Milioi euro %
Iturria: Foru Aldundiak
Zerga zuzenak3.938,6743,6
Zerga zeharkakoak4.585,6850,7
Tasak eta beste sarrerak121,061,3
Transferentzia arruntak171,651,9
Ondare transmisioak24,090,3
Inbertsio-err.bestetzea11,450,1
Kapital transferentziak77,540,9
Finantza aktiboen aldaketak11,700,1
Finantza pasiboen aldaketak96,871,1
Orotariko sarrerak9.038,72100,0

Bigarren taula honetan ikusten da zerga zuzenen bidez sarrera publiko guztien ehuneko 43,6 eskuratzen dutela Foru Ogasunek non PFEZa baita garrantzi handiena duena. Gero, zerga zeharkakoak datoz, zeinek sarrera publikoen erdia gainditzen baitute, hain juxtu, ehuneko 50,7; zerga zeharkakoen artean, emankorrena, BEZa da. Gainontzeko zergek, pisu apalagoa dute, hala nola Sozietateen gaineko Zergak, Ondare Transmisioen eta Ekintza Juridiko Dokumentaturen gaineko Zergak. Azken hiru zerga hauek, nahiz garrantzi handikoak diren, hala ere, oso urruti geratzen dira PFEZ edo BEZarekin konparatzen baldin baditugu.

3. Taula: Foru Aldundien Ekarpenak Estatuari eta Jaurlaritzari. 2003
Kontzeptua Miloi euro %
Iturria: Euskadiko Kutxa
Kupoa1.127,2716,8
Ekarpenak5583,9083,2
Orotara6.711,17100,0

3. Taulak gobernu zentral eta Jaurlaritzarekiko hiru Foru Aldundien finantza betebeharrak azaltzen ditu. Bertan Kupoa eta Ekarpenak daude, baina Kupo likidoa da eta ez da argi geratzen gobernu zentralari benetan ordaintzen zaiona, Kupo gordina beste gauza baita, beronen kalkuluan ikusiko den legez.

Azkenik, 4. Taulan, Foru Aldundiek beraien sarrerak nola banatzen dituzten ikusiko dugu, kontutan hartuz, era berean, estatu, Jaurlaritza, Aldundia eta udalen sarrerak ere badirela.

4. Taula: Foru Aldundien erakundeekiko konpromisoak. 2003
Kontzeptua Milioi euro %
Iturria: Euskadiko Kutxa
Kupoa1.127,2712,47
Ekarpenak5583,9061,77
Udal funtsa576,786,38
Foru Aldundiak1750,8619,37

4. Taulan ikus daitekeenez, Foru Aldundien gastu orokorren zati handi bat, ehuneko 80, instituzionalki konprometituta dago eta beraiei gainontzeko ehuneko 20 geratzen zaie. Jakina, estatuari Kupoa ordaindu behar zaio, Jaurlaritzari Ekarpen Ekonomikoa eta udalei gainontzekoa.