Kontzeptua

Ekonomia Ituna

Euskal Autonomia Erkidego eta Espainiako estatuko administrazioaren artean zenbait finantza fluxu ematen dira eta horien arteko bik dute zerikusi handia atal honetan. Batak, bi administrazioen arteko aurrekontuekin dauka zerikusia, eta besteak zerga zeharkakoek sortzen dituzten desberdintasunak ordainketak eta bilketak gauzatzerakoan.

Finantza harreman hauek zenbait printzipio bete behar dituzte. Alde batetik, EAEren zerga- eta finantza autonomia bermatzen da bere eskuduntzak gauzatzeko, baina beti ere, Konstituzioak eta Autonomia Estatutuak azpimarratzen duen elkartasuna oinarri bezala hartuta, nahiz elkartasun hori aurrera eramateko ezer gutxi adierazi; gero Lurralde-arteko Konpentsazio Funtsa dela jakingo da, baina zertxobait gehiago ere izango da Espainiako estatuak Europako Batasunetik jasoko baititu zenbait funts elkartasunaren izaera dutenak hain zuzen.

Bestalde, Itunean garbi azaltzen da EAEk Administrazio zentralari ordainduko diola honek eskuduntzak, bai bereak, baita transferitzeke daudenak, mantentzen dituen bitartean. Hau honela, 1981ean ezarri zen sistemaren antzekoa da eta Batzorde Mistoaren esku geratuko da metodologiaren finkapena.

Azkenik, EAEko udalen gain euskal erakundeek duten erantzukizuna azpimarratu behar da eta ziurtatuta geratzen da udal hauen autonomia maila lurralde komunekoarenen adinekoa izango dela, gutxienez. Beraz, udalen beraien sarrera autonomoez gain, zeinak udal zergen eta tasen bidez eskuratuko baitituzte, euskal erakundeek diru ekarpenak ere egin beharko dizkie eskuduntzak egikaritzeko, lurralde komuneko udalei estatuak bermatzen dien moduan.

Ekonomia Itunaren iraupena eperik gabekoa bada ere, ez da honela gertatzen Kupoarekin, berau bost urtetik behin berritu behar baita. Beraz, bost urte igaro ostean aztertu eta berrikusten da, eta bosturtealdi berrirako Kupoaren kalkulurako metodologia onetsi. Jakina, Ekonomia Ituna bezala, Legebiltzar zentralean legez onesten da Kupoa, aurretik Batzorde Mistoan adostasuna lortu ostean eta artikulu bakarra aurkezten da bere edukia atxikituta joaten den bitartean, baina artikulu hauek aldaezinak dira bi ganbaretan, eginkizun hori Batzorde Mistoari baitagokio.

Honela izanda ere, lehenengo Kupoa, 1981etik aurrera indarrean egon zena, behin-behinekoa izan zen eta lege izatera ez zen iritsi. Bai ordea bigarren Kupoa, 1987tik 1992ra bitartean indarrean egon zena, nahiz 1988an onetsia izan, atzeranzko efektuekin; antzeko zerbait gertatu zen 2002ko Kupoarekin, 2001ean onartu behar zen Itun berria eta beronekin 2002-2006 arteko Kupoa, baina ez zen honela izan eta urte hori aurrera zihoala onetsi behar izan zen. Orain, nahiz jadanik 2007- 2010 arteko denboraldian egon, hala ere ez da onetsi urte hauetako Kupoa kalkulatzeko metodologiarik, pentsatu arren aurrekoaren antzekoa izango dela eta egozpen indizeak berdina izaten jarraituko duela.

Horrezaz gain, osasungintza arloan gobernu zentralak eskuduntzak transferitu zizkien autonomia erkidegoei, baita eskuduntza hauek finantzatzeko baliabideak ere. EAEk beregain hartu zuen eskuduntza hau eta Kupoaren logikari jarraituta diru gutxiago ordaindu behar zion gobernu zentralari. Baina, hasiera batean euskaldunekiko PPren jarrera zela bide eta gero PSOEk Madrileko Legebiltzarrean EAJren laguntza ziurtatzeko presio bide erabiliko zuen, eta ondorioz kupoaren ordainketak gora-behera ugari izaten jarraitu zuen, euskal erakundeek Kupotik osasun arloko gastuen kopurua kentzen baitzuen eta erantzunez, gobernu zentralak zerga zeharkakoen doikuntzetatik itzuli behar zien dirutzatik deskontatzen zien euskal erakundeei. Azkenik, afera hau 2005ean amaitu zen eta onartu zaie euskal erakundeei diru gutxiago ordaindu behar dutela Kupo gisa.

Baina, zer da Kupoa? Kupoa EAEk Gobernu zentralari ordaindu behar dion diru kopurua da, gobernu zentralak EAEn egiten dituen gastuak finantzatzeko, bereak dituen eskuduntzetan edo oraindik EAEra transferitu ez direnetan. Hau da, hain zuzen, Kupoaren definizioa.

Jakina da gobernu zentralak zenbait gastu EAEn egiten duela. Gastu horiek bere eskuduntzetan egiten dituenak dira, honela agintzen baitu Konstituzioak eta Autonomia Estatutuak. Bestalde, oraindik gordetzen ditu beste zenbait eskuduntza, adibidez Ikerketarena, EAEra transferitzeke baitago eta hainbat tirabira sortzen dira Madril eta Gasteizen arteko harremanetan. Beraz, bi mota hautako eskuduntzak finantzatuko ditu Kupoak, baina betiere EAEri dagokion proportzioan. Eta horretarako egozpen-indizea definitzen da.

Egozpen-indizea aplikatuz Kupoa zenbatesten da eta beraz, gobernu zentralak EAEn, zehatz-mehatz, egiten dituen gastuak eta Kupoak ez dute zergatik berdinak izan behar; hurbilketa besterik ez da. Haatik, Kupoa, gastuen bidea hartuz, kalkula daiteke beste era batean. Baina ez da honela egiten, eta orokorki zenbatesten da.

Egozpen-indizea kalkulatzerakoan EAEko ekonomiaren zama ikusi zen eta estatukoarekin konparatu. Eta zenbait aldagai makroekonomiako erabiliz, ehuneko 6,24 izatea onetsi zen lehenengo Kuporako eta geroztik zenbaki hori bera mantendu egin da. Bestalde, esan behar da ere, zenbaki hau oso garrantzi handikoa dela, azken finean, zifra horren hamarrenak edo ehunekoak diru asko suposa baitezake EAErentzat eta, alderantziz, kopuru arbuiagarria da gobernu zentralarentzat, honen aurrekontu-zenbakiak askoz ere handiagoak baitira, eta beraz, erlatiboki, garrantzi txikiagoa du.

Indarrean egon zen azkeneko Kupoa 2002-2006rako onetsi zen. Oinarrizko urtea, 2002 zen eta ondorengo laurei eguneratze--indizea aplikatuko zitzaien. Honela, oinarrizko Kupo likidoari hurrengoa lortzeko, 2003ko eguneratze indizea aplikatu zitzaion, eta 2004koarekin berdin egingo zen....

Aurreko Kupoetan bezala, estatuak bere gain dituen eskuduntzen gastuak izango dira abiapuntu. Horretarako, estatuaren gastu orokor guztiei EAEra transferitutako eskuduntzetako gastu guztiak, estatu mailan kalkulatuak, deskontatuko zaizkie. Bestalde, estatuaren gastu orokorren artean, Lurralde-arteko Konpentsazio Funtsa, estatuaren erakunde publikoetara eginiko transferentzia edo subentzio eta estatuaren Zor Publikoak sortutako korritu eta amortizazio-kuota guztiak sartuko dira. Gero egozpen-indizea, hau da, ehuneko 6,24, aplikatuko zaio aurreko emaitzari eta hori Kupo gordina izango da. Beraz, gastu ez-hartuei ehuneko 6,24 aplikatuko zaie eta hortik Kupo gordina aterako da (Ikus gehigarria).

Gero, aurreko Kupoan legez, konpentsazioak daude eta berauek mantendu egiten dira hiru arlotan: a) zerga ez-itundutakoagatik, b) estatuaren sarrera ez-zergagarriagatik eta c) defizit publikoagatik. Kopuru hauei ehuneko 6,24 aplikatzen zaie eta Kupo gordinetik deskontatu. Hiru konpentsazio hauez gain, laugarren bat ere badago. Hain zuzen, Kupoaren Legearen 6. artikuluaren bigarren zenbakian azaltzen da beste konpentsazio bat kualitatiboki diferentea dena aurrekoekin alderatuta; zehazki, ogasun zentralak administrazio zentraleko euskal langileen alokairuen gain eginiko atxikipenak dira deskontatuko diren kopuruak.

Bestalde, Gizarte Asegurantzaren osasungintzan eta gizarte-zerbitzuak finantzatzeko direla eta, EAEn egiten diren ordainketak konpentsatu egingo dira. Kalkulu sistema berri hau onartu arte, Gizarte Asegurantzaren altxor nagusiak dirutza horren konpentsazioa burutzen zuen orduko araudiak eskatzen zuen moduan; baina araudi berriaren arabera, Kupoaren zenbatespenean sartzen dira EAEri dagozkien sarrera hauek, aurreko sistematik bereizteko. Kopuru hau kalkulatzeko estatu osoko diru sarrerak kontutan hartuko dira eta egozpen indizea aplikatu.

Behin kenketa guzti horiek eginez gero, Kupo likidora iritsiko gara eta hori izango da estatuko administrazio zentralari ordainduko zaiona. Baina beti kontutan izan, oinarrizko urteaz ari garela.

Nola kalkulatzen da eguneratze-indizea?

Indize hau zatidura bat da zeinak zenbakitzailea edozein urtetako estatuaren sarrerak izango baitira itundutako zergen kontzeptupeen bidez eskuratzen dituenak, baina ez dira kontutan hartuko gainontzeko autonomia erkidegoetara erabat edo zatika eman diren zergen bidez erdietsitako sarrerak, eta izendatzailea, oinarrizko urtean kontzeptu berengatik eskuratutako sarrerek osatuko dute; beraz, lehen eta bigarren kapituluetako zerga-sarrerak. Laburki idatzita eta kontutan izanez zein diren itundutako zergak eta gainontzeko erkidego autonomoetara eman ez direnak, hain juxtu, PFEZren eta BEZaren zatiak, zein SZren eta Zerga Berezien bidez erdietsitako guztia, oinarrizko urtean kontzeptu horiengatik lortutakoarekin zatitzen bada, eguneratze-indizea, t urterako lortuko da; 0, oinarrizko urtea bada, t urterako egozpen indizearekin Kupo likidoa honela geratuko da:

Beraz, . t urteko Kupo likidoa honela lortuko da: Klt = Kl0 x Iet

Dena dela, aurrekontuetako Kupoa behin-behinekoa izango da eta urtean zehar zerga eta gastu guztiak gauzatu direnean, behin-betirakoa kalkulatuko da eta behar diren doikuntzak edo egokipenak egingo dira bi zifra horiek desberdinak badira. Baina, doikuntzak edo egokipen hauek, urtealdia amaituta gero egiten dira eta aldeak hurrengo urteko aurrekontuetan sartu.

Lehenengo Kupoan bezala bigarren honetan ere, gobernu zentralak oinarrizko urtean eskuduntza bat transferitzen badio EAEri, Kupotik, eskuduntza honetan estatuak egiten duen gastu orori ehuneko 6,24a aplikatuz ateratzen den diru-kopurua kenduko da, eta alderantziz, EAEk eskuduntza bat gobernu zentralari transferitzen badio. Gainontzeko urteren bat denean, transferituko den eskuduntzan administrazio zentralak, urte horretan, gastatu behar duenari egozpen-indizea aplikatuko zaio eta emaitza Kupotik deskontatuko da. Hurrengo urteetarako, oinarrizko Kupora joan behar da eta eskuduntza honetan administrazio zentralak, estatu-mailan, gastatu zuenari egozpen-indizea aplikatuko zaio eta emaitza oinarrizko urteko Kupo likidotik deskontatu; gero, Kupo likido "berri" horri, eguneratze-indizea aplikatuko zaio dagokion urteko edo t-ko Kupoa zenbatesteko.

Badira, oraindik ere, zenbait gauza zehazteke geratu direnak. Adibidez, kanpo-merkataritzatik lortutako Aduanetako Errentak hor daude, eta horien artean zenbait desdoikuntza BEZak eta Zerga Bereziak (ZB) sortuta. Gerta daiteke ere, EAEn barne-BEZ edo Zerga Bereziengatik biltzen den kopurua, EAEko zerga-ordaintzaileek ordaindu dutenekoa baino apalagoa izatea; edo alderantziz ere gerta daiteke. Beraz, zenbait kasu ez-normal egon daiteke eta arazoak konpondu behar dira eta horretarako lanabes egokiak eduki. Lanabes horri doikuntza sistema deituko diogu.

Doikuntza sisteman kontsumitzaileak hartzen dira kontutan, ekoizpen prozesuaren azken fasean, zerga zeharkako ordaintzaile direlako. Horregatik, c baldin bada EAEko kontsumo maila erlatiboa estatuan, edozein zerga zeharkakoren (BEZ eta ZB) sarrera proportzio horretan egongo da.

d baldin bada hiru Foru Ogasunek edozein zerga zeharkakogatik biltzen duten portzentaia erlatiboa estatu mailan, d honek dirua biltzeko gaitasuna adieraziko digu.

Orain, c=d bada, doikuntzarik ez da egin beharko, ordaindutako zerga portzentaietan, bildutako portzentaia bera delako.

Baina, c d baldin bada, doikuntzak egin beharko dira. Izan ere, c d baino handiago bada esan nahi da euskaldunok ordaindutako zerga zeharkakoa Foru Ogasunek jasotakoaren gainetik dagoela eta beraz, ogasun zentralak diferentzia itzuli beharko digu, EAEn biltzen ez dena ogasun zentralak egingo baitu. Eta alderantziz ematen baldin bada, hidrokarburoekin gertatuko den bezala, Petronor dela eta, Bizkaiko Foru Aldundiak berari dagokiona baino gehiago jasoko du Hidrokarburoaren gaineko Zerga Berezia. Eta kasu honetan, EAEk zerga dirua itzuli beharko dio ogasun zentralari. Orain goazen esandakoa aplikatzera.

Doikuntza hauen bidez, kanpo-merkataritzak sortutako BEZa eta ZBa EAEri dagokio, merkantzia edo zerbitzu horiek EAEn kontsumitzen badira, nahiz zerga bilketa ogasun zentralak egin; beraz, honela sortutako zerga sarrera guztiak gobernu zentralak EAEko Foru Ogasunen esku ipiniko ditu, hauek ezer ez baitute bildu kanpo kontzeptu horregatik.

Kalkulu honetarako erabiltzen den egozpen-indizea Kupoa kalkulatzeko erabiltzen dena baino handixeagoa da. Kupoan ehuneko 6,24 erabiltzen da, baina doikuntza honetan (c) ehuneko 6,875 hartuko da. Alde honen esplikazio bat EAEko kanpo-ondasunen eta -zerbitzuen kontsumo mailan egon daiteke. Izan ere, arrazoi batzuengatik inportatutako ondasun eta zerbitzu gehiago kontsumitzen dira estatuko batez beste baino. Eta hori, kontutan hartzen da doikuntza errealagoak egiteko. Aurreneko Kupoan, kanpo-merkataritzaren doikuntzan ehuneko 6,24a erabili zen, ez ordea geroko guztietan.

Bigarren doikuntza eta beraz, EAEko barne-BEZari erantsi behar zaiona ondoko formularen bidez lortutako kopurua izango da: ehuneko 1,110 biderkatuko da estatu osoan kontzeptu horregatik errealki bilduko litzatekeen BEZaren kopuruarekin.

Doikuntza honetan ikusten da, lehen-lehenik, Lurralde Historikoetan BEZaren kontzeptupean biltzen dena eta lurralde komunean bildutakoa erlazionatuz, inportazioen BEZa kenduz gero, oinarri gisa, (d) 0,05643 ematen duela. Zenbaki hori, 0,01232 eransten bazaio, 0,06875 (% 6,875) ematen du, hain zuzen, EAEri dagokion kanpo-BEZaren portzentaia. Bestalde, pentsatu behar da, EAEren ekonomia maila eta kontsumo-maila, estatuarekiko, ehuneko 6,24 baino garaiago izan behar duela, eta hortik kopuru gehigarri hori EAErena dela kontsideratzea. Azken finean, kontsumitzaileek ordaintzen dute BEZa eta EAEko kontsumoa ehuneko 6,875 hori da.

Badaude, egon ere, beste doikuntza batzuk: Fabrikazioaren gaineko Zerga Bereziak dira. Zerga hauek Alkohol eta hauetatik Eratorritako Edarien gainekoa, Tarteko Ekoizkinen gainekoa, Garagardoaren gainekoa, Hidrokarburo eta Tabakoaren Laborantzaren gainekoa dira. Beraz, zerga hauek banan-banan hartu eta, aztertu ostean, behar diren zuzenketak egin behar dira.

Mugetan Alkohol eta hauetatik Eratorritako Edarien gaineko Zerga Bereziaren ehuneko 7,130 EAErentzat esleitzen da; zerga-kontzeptu hauengatik EAEn estatu osoan bildutako ehuneko 1,932 bakarrik da eta ordaindutako kopurua ehuneko 7,130 denez, aldea (7.130- 1,932= 5,198), estatuak kontzeptu horregatik bildutakoarekin biderkatukoa da eta Foru Aldundien esku jarriko du ogasun zentralak.

Garagardoagatik kanpo Zerga Bereziaren ehuneko 7,130 eskuratuko dute Foru Ogasunek; eta EAEn barruan estatuko osoaren ehuneko 1,731 bilduko denez, aldea (7,130- 1,731= 5,399) estatu osoan bildutakoari aplikatuko zaio eta Foru Aldundien esku utzi.

Gero, Hidrokarburoen eta Tabakoaren gaineko Zerga dago eta kasu honetan, estatuak mugetan lehen biltzen zuena, orain Foru Aldundien eskuduntza izatera heldu da. Barne doikuntza, aldiz, lehen bezala egiten jarraituko da. Izan ere, hidrokarburoen kasuan, estatu osoan bildutakoaren ehuneko 1,700 ogasun zentralari itzuliko zaio Bizkaian bere kontsumoari dagokiona baino gehiago biltzen baita; orotara EAEn ekoizkin honetan estatu osokoaren ehuneko 6,560 kontsumituko da eta ehuneko 8,260 bildu; hortik fluxu hau EAEerentzat negatiboa izatea. Tabakoaren kasuan ere zerga garbiketa burutuko da.

Oinarriko urterako (2002)Kupoa
Miloi euro
Kontutan hartzen dira konpentsazio gisa Gizarte Asegurantzari egiten dizkioten ordainketak osasungintza eta beste zerbitzuen erabiltzaileek.Oinarrizko urtean 53,042 milioi euro egotzi zitzaizkion EAEri eta ondorioz, ordaindutako Kupoa 1.027,621 milioi eurotara heldu zen Arabari eginiko konpentsazioa (2,996 milioi euro) kontutan hartzeke
(*) Ogasun zentralak jasotako atxikipenak.
(**) Kopuru honetan urte horretako Ertzaintza eta INSALUD eta INSERSOren gastuak sartzen dira gastu arruntak baliran.

BAKAIKOA, Baleren.

Estatuaren aurrekontua: Gastuak
(ken)
(menos)
144.104,165
EAEk beregain hartutako kargak (*)
(berdin)
77.411,615
Estatuaren eskuduntzetako gastuak66.692,550
Egozpen-indizea jaso gabeko kargei aplikatuta:
Kupo Gordina (% 6,24 x 66.692,550)
4.161,615
Konpentsazioak3.080,952
a) Itundu gabeko zergak:
3.097,191 x 6,24%
193,267
b) Sarrera ez-zergagarriak:
8.718,927 x 6,24%
554,061
c) Defizit Publikoa:
32.916,367 x 6,24%
2.053,981
d) Kontzertutako Zerga zuzenak*279,643
KUPO LIKIDOA**(=Kupo gordina-konpentsazioak)1.080,663