Kontzeptua

Euskal Ahozko Literatura

Ahozko literatura ahorik aho zabaltzen dena da, normalean giza talde edo gizarte bereko kideen artean. Horrek berorrek izaera eta ezaugarri bereziak ematen dizkio: asko errepikatzen da, memorian gordetzen denez esataldi batetik bestera aldaerak ditu, inoiz ez da berdin-berdina, denboran zehar txatalak galtzen ditu eta baita beste batzuk hartu ere, nahastean batzuetan... Horrek ondorio bat erakusten digu: ahozko literatura bizi-bizia da, etengabe aldatzen eta birsortzen ari da.

Mamiaren aldetik gizarte baten adierazgarri da, giza talde baten pentsaera, bizimodua, bizitza eta mundua ulertzeko era adierazten ditu. Gizarte horren bateragilea ere bada, kohesionatu egiten ditu giza talde bateko kideak.

Ez du beti literaturaren entzuterik izan, idatziak baino prestigio gutxiago izan du, baina berez banaezinak dira, batak bestea elikatzen du. Ikustea baino ez dago gure artean ere idazleek zenbat edaten duten herri literatura eta kulturatik. Adibide esanguratsuak ditugu Gabriel Aresti, Bitoriano Gandiaga eta beste.

Ahozko literatura herri literatura ere bada, eta sarritan folklorearekin nahastu izan da.

Erromantizismo garaian hasi zen ahozko literaturari balioa ematen. Alemanian hamazortzigarren mende amaieratik aurrera sortu eta garatu zen mugimenduarentzat, ahozko horretan herriaren espiritua edo Volksgeist ikusten zuten, herri horren arimaren gordailua zen eta.

Grimm anaiak, Jacob eta Wilhelm, ditugu Alemanian ibilbide horren aintzindariak, aleman-hizkuntzako lurraldeetan ipuinak (Marchën) bildu eta eredu literariora bihurtu zituztela. Uste baino askoz entzute handiagoa hartu zuten ipuinok, hainbat hizkuntzatara itzulita zabaldu ziren eta.

Hemeretzigarren mende erdirantza, 1846an, sortu zuten folklore hitza, Londreseko Ateneum aldizkarian ateratako idazlanean. Volksgeist eta folk-lore hitzek biek daukate barruan herriaren kontzeptua. Europa osoan hedatu zen aparteko sentiberatasuna herrian sortu eta zabaldutako literaturaz, haren edertasuna estimatzeko joera Euskal Herriraino heldu zen. Unamunok, Vicente Aranak eta Camilo Villabasok 1884an Sociedad El Folk-lore Vasco-Navarro sortu zuten, euskaraz Erriko Yakintza izena hartu zuena. Azkue handiak ere hitz berau erabili zuen bere azken lan erraldoia argitaratu orduan: Euskalerriaren Yakintza.

Ahozko literaturan memoriak, oroimenak garrantzia handia dauka, batetik bestera gogoratzeko ez bakarrik argumentuak, horiek adierazteko hitzak eta formulak ere, hau da, funtzio jakinak betetzen dituzten egitura finkoak.

Hizkera erraza, sinplea erabiltzen da normalean halakoetan, asko errepikatzen dira berbak eta esaldiak, parekotasunak egiten dira sarri (paralelismoak eta kontrajarpenak), bizitasuna lortzeko indartzaileak, sentimenduak eragiten dituen giroa sortzekoak...