Iparraldeko gizarte tradizionalak ez zuen Frantzian sortu zen gizartea antolatzeko modua ezagutzen, hura hiru ordena sozialetan banatzen zuena, alegia. Antolamendu mota hori Inperio karolingiarraren amaieran agertu zen, hau da, X. mendearen amaieran, gizartea erabateko anarkian murgilduta zegoela, eta eliza izan zuen buru. Hura zen autoritate unibertsal bakarra, egia ukaezinaren jabea, eta berebiziko nahasmendua bizi zuen gizarte kristaua antolatzeko gogoa zuen bakarra. San Agustinek "Jainkoaren hirian" irudikatu zuen bezalaxe, ordena naturalean, hau da, ordena unibertsal eta iraunkorrean, bakoitzak bere lekua behar zuen; gizartearen barruan zeregin bakoitzari estatus juridiko berezi bat zegokion. Gizarte feudala, beraz, hiru ordenatan zegoen banatua: apaizak, noblezia eta hirugarren estatua. Ordena horrek 1789ko iraultzara arte iraun zuen bere horretan.
Gizartearen antolamendu horrek Euskal Herrian sartzerik lortu ez zuela dirudi, bere antzinako antolamendu erari eutsi baitzion. Historian agertu zirenetik, euskal herritarrak herri berezi gisa deskribatzen dituzte egile latindar eta greziarrek, beste inorekin antzik ez zutenak, beren ohiturei, gizarte antolamenduari, beren askatasunei eta foruei eusteko borrokan egiten zutenak.
Feudalismoa oso berandu sartu zen gizarte horretan, eta gainera ez zen guztiz sartu. Ingalaterrako erregeak Lapurdin azterketa bat egiteko agindua eman zuen, lur haren gainean zer eskubide zituen jakiteko. Ondorioz, adierazi zioten lapurtarrek Akitaniako dukearekin, beraz, Ingalaterrako erregearekin, egin zutela juramentu kolektiboa, eta hortaz, haren basailu zirela eta zenbait zerbitzu zor zizkiotela. Zuberoa Biarnorekin kontaktuan zegoen, eta zenbait lur lapurtu bazituzten ere, bertako jauntxoek ez zuten botere publikoa aplikatzeko ahalmena baliatzen. Behe Nafarroa Nafarroako Erresumaren barruan egon zen, Frantziako Koroari behartuta atxiki zitzaion arte, 1620an. Garrantzi handirik gabeko zenbait jauntxo egon ziren, baina haien boterea baldintzatu egiten zuten probintzia osatzen zuten haran eta eskualdeetako zazpi Gorte Orokorretan beren herrialdeari zegozkion erabakiak hartzen zituzten etxeko jaunek.
Lapurdiko usadioen arabera (1514an idatziak) etxeko jaunek bakarrik zuten auzotasun estatusa. Beraiek bakarrik ziren gizarteko kide guztiz. Auzoko izateko, etxe baten jabe izan behar ziren familiarekin batera, eta "sutondoa piztuta" eduki behar zuten urte bete eta egun batez, eta zeregin arrunt eta apartekoetan parte hartu. Ondorioz, etxe guztiak juridikoki berdinak ziren, baina zenbait berezitasun zeuden, gehienbat oinordekotzari begira, nobleen etxebizitzentzat.
Apaizak -ez ziren inongo etxeko jaun- eta nobleak etxeko jaunen bileretatik kanpo geratzen ziren, eta etxeko jaun horiek ziren eskualdearekin zerikusia zuten erabaki oro hartzen zutenak, etxeko nagusi baino ez baziren ere. Beren etxeen ordezkari ziren etxeko jaunek bakarrik parte har zezaketen bilera haietan.
Jabetza zatiezinaren erregimen naturalaren arabera antzinatik beren lurren jabe ziren, eta beraz, euskal herritarrak askeak ziren eta horrelaxe bizi ziren, gizarte hierarkiarik gabe. Zuzenbide arruntaren arabera, berez nobleenak ziren pribilegio guztiez gozatzen zuten.