Kontzeptua

Bertsolaritza

Hemen ez dugu ezer esango bertsolaritzaren inprobisazio, pentsamenduaren erritmo eta oroimenaren garapenari buruz. Bakarrik gaineratuko dugu, koplariarekin gertatzen den bezala, bertsolariak azken ahapaldirako bertsoaren parte garrantzitsuena gordetzen duela. Hori dela eta, bertsoaren azken parteak entzuleak ahalik eta gehien hunkitzeko, bertsolariak bertsoaren lehen partearen eta azken parte garrantzitsuaren arteko nolabaiteko inkoherentzia nahita sortarazten du, aurreko ahapaldiak intentziorik eta erlaziorik gabekoak direla ematen du, bertsoaren bukaera asko nabarmentzeko eta entzuleengan ahalik eta indar handienarekin eragiteko.

Horrelakoa da bertsolaritzaren ahapaldiaren eredu herritarra. Eredu hau jarraitzen duten bertsoak herriak gehien eta hoberen sentitzen dituenak izaten dira baita ere. Bertso berriak eta koplak erabiltzen duten prozeduraren antzekotasuna bertsolari zuberotarretan are nabarmenagoa da. Zuberoako Larrauko Ligeix bertsolariak egindako bertso baten eta kopla klasiko baten arteko antzekotasuna hain handia da, batasun perfektuaren mugara iristen direla. Ori mendiko artzain atsegin hau bat-batean aritzen entzun dugu eta bere artea bertsolariarena baino benetako koplariarena dela ikusi ahal izan dugu, postulazio errondetako benetako koplarioaren altxor bitxia eman ziguten koplariena. Nahiz eta bertso txapelketa batean egon, hark bertsoak naturako eszena pintoresko batekin hasten zituen -zeru urdina gurutzatzen duten lainoak, oihana alaitzen duten txoriak, mendi-mazela ilunen artean marmar egiten duen errekatxoa, pago zabartsu baten oinetan gauetik goizera ernetzen den onddoa, etab.-, eta kantuaren erdian aurkariak nahita egindako erasoari erantzuten hasten zen -beti ere irribarrea ezpainetan izanik-. Eta erabiltzen duen arte "poetikoa" goresten bazaio, hori berak Xenpelar bertsolariak daukan borrokarako kemena ez duela nolabait disimulatzeko erabiltzen duen baliabidea dela erantzuten du, Xenpelarrek daukan adoreari eta kemenari esker ahapaldi guztietan nahita erabiltzen duen metraila kargatua izan dezakeela, baina berak abesten dituen hasierako bertsoak gogoa epeltzeko erabili behar dituela, bukaeran erantzun egokia eman ahal izateko. Hauxe da Ligeix bertsolari zuberotarrak ematen duen erantzuna.

Dena dela, koplari zuberotarrak -Zuberoako musikaren antzera, bitxiki oso sentimentala den arima duenak- eszena pintoreskoak erabiltzeari esker bertso berriaren modalitate zinez iradokitzailea eta ederra sortu du, horrela benetako kopla primitiboaren iturria biziarekin eta jarioarekin mantentzen delarik.

MLE