Kontzeptua

Frantziako Iraultza

Estatu Orokorrak biltzen direnean 1789an, Euskal Herrian Kexa kaierak osatzen dira estamentuka. Lapurdiko Biltzarra dugu aipagai esanguratsuena. Heren estatua ordezkatzen du eta Garat Anaiak juristak doaz Parisera Estatu Orokorretan Lapurdiko nahiak eta eskaerak defendatzera. Hasiera batean ez doaz Lapurdiko instituzio berezia defendatzeko, orduan ez baita Biltzarraren izaera arriskuan ikusten. Kexa kaierak lau gai nagusi lantzen ditu, sarreran laburbiltzen dituenak:

"Escaldun Francesen botuac içanen dire lehenic Nacionearen Constitucionearen, Erresumaco Tresoren, eta Justiciaren Partitcearen gainean: Objet handi eta important horietz mintçatu ondoan baicic, ez dituzte nahi adiarazi laohurdireb onetan eguinen tuzten bere galde particularrak: Laphurdic Erresumaco frontera edo azquen muguerri beçak¡la, mereçi duen arren, Gobernamenduak behar dioçon begui atçarri, eta samur batçuez".

Baina, abuztuaren 4eko gauean Pribilegioen abolizioa aldarrikatzen denean eta abuztuaren 11ean Lapurtarrek dekretuaren berri jasotzen dutenean, Lapurdiko antolaketa instituzionala deuseztatua geratzen dela eta beraz Biltzarra desegina dela ohartzen dira. Dekretuaren 10. artikuluak hala dio:

"...tous les privilèges particuliers des provinces, principautés, pays , cantons, villes et communautés d'habitants, soit pécuniaires, soit de toutes autres natures, sont abolis sans retour et demeureront confoncus dans le droit commun de tous les Français".

Lapurtarrek Frantziar konstituzioa eta Zuzenbide Orokorra onartzen zuten eta Pilotalekuko zinarekin bat egin zuten eta beraien ustez ez zegoen kontraesanik "Escual Naçione" antolaketa instituzionalarekin. Biltzarreko kideen ustez Frantziar nazioa federazio gisa ulertzen zen, non bere baitan nazio ezberdinak zeuden eta Iraultzak guztia indartu eta berpiztuko zuen. Berantago, Robespierren manupean, federazioaren ideia Erregezaleen ideiatzat hartua izango da eta beraz kontra iraultzailea. Baina argi utzi beharra dago Biltzarraren kasuan ezin dela federalismoa feudalismoarekin nahastu, Biltzarra beti kokatu baitzen feudalismoaren aurka. Pribilegioen abolizioak federalismoa eta feudalismoaren nahasketa ahalbidetzen ditu eta Lapurtarrak daramaten prozesu iraultzailea tranpa batean erortzen da. Lapurtarren eskaera ez da ulertua izango Parisen eta Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan Euskal Instituzioak desagertuko dira.

Monumento en recuerdo del Biltzar de Lapurdi

Biltzarrak bere izaera galdu ondoren, Lapurtarrak egoerari egokitzen dira eta Frantzia osoan 1789ko azarotik aurrera ematen ari den zatiketa administratibo berriari beren ekarpena egiten diote. Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa bilduko dituen Departamendua eratzea proposatzen dute Biarnotik eta Landetatik banatua. Biltzar Nazionalean Euskal probintziek beraien diputatuen bidez plazaratzen dute eskaera baina 1790eko urtarrilaren 12an Biltzar Nazionalak atzera botatzen du eta Biarnoa eta Euskal Herria batuko lituzkeen departamendua eratzea erabakitzen du, Biarnokoen sostenguarekin. 1790eko otsailaren 26an Pirinio Apaletako departamendua (Département des Basses-Pyrénées frantsesez) deituriko departamendua osatzen da euskaldunen borondatearen aurka.

Dominique-Joseph Garat

Iraultzaren lehengo urteetan dokumentu ofizialak euskarara itzuliak ziren. Gorago aipatutako Kexa Kaiera adibidez, bi hizkuntzetan egina izan zen eta Departamenduari buruzko eztabaida izan zenean Biltzar Nazionalean Garat anaiak Hizkuntzaren irizpidea jarri zuten argumentu nagusitzat Biarnorekin batera ez egoteko. Baina 1793tik aurrera hizkuntza politika aldatuz joan zen Frantziar Gobernuan. Frantziar Iraultzak nazionalismo sutsuaren itxura hartzen hasi zen. Konbentzioan aurkeztutako bi txosten honen adierazle dira. Lehena Grégoire apaizak 1794ko ekainean aurkeztutakoa eta bigarrena Barère jaunak uztailean. Grégoire txostenak honakoa dio besteak beste:

"chez les basques, peuple doux et brave, un grand nombre est accessible au fanatisme, parce que l'idiome est un obstacle à la propagation des lumères (...) sans pouvoir assigner l'époque fixe à laquelle ces idiomes (basque , breton) auront entièrement disparu, on peut augurer qu'elle est prochaine. (...)".

Barère Jaunak hizkuntza eta izaera batzen ditu:

"Le fédéralisme et la superstition parlent bas-breton; l'émigration et la haine de la République parlent allemand; la contre-révolution parle l'italien, et le fanatisme parle le basque. Brisons ces instruments de dommage et d'erreur.(...)".

Konbetzioak frantsesaren irakaskuntza sustatzeko neurriak hartuko ditu horrekin batera frantziar nazionalismoa indartzeko asmoz.