Lexikoa

FENIZIA BERRIA

Garat proiektuaren II. zatia (1808). Ipar Euskal Herria okupatzen ari zen bitartean, 1808. urtearen hasieran. Madril eta honen arteko etsaitasun-egoera bere gorenera iritsi zen, 1804tik gerra-egoeran zegoen Bizkaiaren okupazioarekin eta bukaerarekin. Nafarroan ere haserrea handia zen kintak eta kontribuzio arrunt eta apartekoak nahitaez sartzeagatik eta foraltasuna gutxiesteagatik. Godoy eta Bonaparte negoziatzen ari dira Portugalen patua, Espainiara pasa zitekeena, Ebro mugaz bestaldeko muga bihurtzearen truke. Garatek (1808ko otsaila) idatzi dio Savaryri, Espainian tropa frantsesen buru den komandanteari, eta Exposé succint d'un projet bat bidali dio, l'Espagne et de la France dans de la vue de rendre faciles et la soumission de l'Puisagne'créd. Erakusketa honetan, Garatek historiaren erlazio idilikoa egiten du: «Gizakiek beren artean izan ditzaketen harreman guztiak elkarrekin dituzten herriak dira, eta ez dute ia harremanik ez elkartuta dauden espainiarrekin, ez eta gainerako frantsesekin ere». Hizkuntza-komunitatea, analogia juridikoa, berdintasunezko «noblezia unibertsal»aren sistema, soldadutzari uko egiteko ohitura (euskaldunak eta frantsesak Espainiako Euskal Herrira ihesi, besteak Ipar Euskal Herrira), elikadura-ohitura berberak eta xumeak, haien fede euskalduna eta kantabrista, itsasoarekiko maitasuna, etab. aipatzen ditu. Garatek alegatzen du, herri honi etekina atera ahal izateko, «beharrezkoa dela potentzia bakar baten azpian bilduta egotea eta potentzia hori enperadorea baino ezin dela izan». Horretarako, «lau euskal kantoi espainiarrek eta hiru euskal kantoi frantsesek Inperioaren bi edo hiru sail berri osatu beharko lituzkete. «Bi baino gehiago sortuko ez balira —pro—, indartsuenak, bere portuak eskuairak eta flotak segurtasunez jasotzeko eta gordetzeko egokienak izango balira, Fenizia Berria izena izango luke; bigarrenari, berriz, Tiro Berria. Mendiek komunikazioak beti zailagoak izatea eragiten badute, sail berri bat sortzea eskatuko balute, Sidon Berria deituko litzaioke». Ondoren, euskal gaztelaniaren eragin oro ezabatu beharko litzateke, itsas-zerbitzu militarra baino ez litzateke egongo, hizkuntza bakarra euskara izango litzateke eta ez lirateke euskaldunak izango, irakaskuntza hizkuntza horretan izango litzateke, Larramendiren edo Oihenart-en moduko testuak erabiliko lirateke, gidaritzat hartuko lituzketenak, baita autorearen beraren feniziarren gainean ere, eta ez lirateke ahaleginak baztertuko itsas konbasia bihurtzeko. Darricauk (1906: 31), «Enperadoreak txosten honen edukiaren berri izan zuen eta Garati, bere ministroetako baten bidez, Espainiako herri primitiboari buruzko ikerketekin jarraitzeko agindu zion (euskal iberismo erregetzailearen arabera, euskalduna)», eta gai konplexu horri buruzko lan handiagoa aurkeztu zion. Idoia

ESTORNÉS ZUBIZARRETA