Kontzeptua

Alboka

Musika tresna.

Euskal Herrian alboka noizkoa, nondik edo nola sortua den esatea oso zaila da. Aita Donostiak euskal soinu-tresnei buruz idatzi zuen liburuan bildu zituen albokaren inguruko berri zaharrenak1:

1443. urtean Arrasaten:

"se utilizaron para bailes y canciones en Mondragón el tamboril, las albocas y panderos".

1777. urtean Durangaldean

"...considerando perjudicial la orden de suspender, en verano a las cinco y en invierno a las dos y media, la diversión del tamboril, silbo y albogue..."

1826. urtean Bizkaiko Eguberritako bertso zahar batzuetan "albokia" aipatzen da".

Zinburruna izenarekin ere ezagutzen zen soinu-tresna hau".

Iñaki Irigoienen "Dultzaina-Gaita Bizkaian" idazlanean, albokaren eralbilpenari buruzko datu zahar gehiago aurkitzen dira2:

"Portugaleteko parrokiako ordainketetan. 1670etik 1673ra bitartean egindako kontuetan, / / ... albokariei egindako ordainketak be. Bi dira, eta urte desbardinetakoak, euretariko batek honako hau dino:"a un alboquero que asistio a bispera y dia de Nuestra Señora".

"Hurrengo urtean, 1675ean, 1682an legez, beste ordainketa batzuk agertzen dira: "alboqueros y tamborileros que asistieron a las fiestas acostumbradas".

"Antzertaleseko kontuok 1679tik 1713ra bitartekoak.... Urte batean zera agertzen da gastuetan: "que hizo Çabala el al boguero".

"...Larreako orubeko dorretxean eta Karmeliten Komentuaren artean egoan plazatxo baten, "danzas con tamboril, alboque, flauta y otros instrumentos" egiteagatik sortutako auzian. Auzia dorretxeko jaubeak eragin eban, bertan batzen ziran lagunek sortzen ebezan eragozpenen eta jasan ezineko zaratengaitik. ... hau 1730 inguruan jazo zan.

"Záraterengandik hartuta (Barcelona, 1884), euren sakrifizioak egiten ebezan Gipuzkoako mendi goi batez egiten dau berba, eta han dino: "tambien a usanza antigua sus biguirias, danzando al son de rabeles, albocas, y tamboriles".

"Durangoko artxibuetan / / egindako ordainketaren barri be badala, artxibuetan nahikotan aitatzen dana, "los alboqueros que estuvieron durante la permanencia de SS.MM." (1828).

Alboka antzinatik erabili izan dela argitzeko, ez gara dokumentu zaharrak ematen gehiago luzatuko. Emandakoekin nahikoa dela iruditzen zaigu. Ikusten dugunez, aspaldikoa da alboka gure inguruan. Azken garaietan atzerakada handia jasan zuen albokak, baina zuzenean entzunda eta idatzitakoetan ikusten dugunez3, orain dela gutxi arte Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroan erabili izan da. Gorbea mendi inguruko Arratia eta Durangaldean, Aizkorri magaleko Oñatitik Otzaurteraino, Arrasaten eta Urbasan. Guk Gipuzkoako Antzuola eta kostaldean, Deba eta Aian ere albokarien berriak jaso ditugu.

1DONOSTIA, P. (1952): Historia de las Danzas de Guipúzcoa-Instrumentos Musicales del Pueblo Vasco. Ed. lcharopena, Zarauz. (1983): Instrumentos musicales populares vascos. Obras Completas del P. Donostia'n, II. alea, 257-309 or. Ed. La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbao. (1983): Instrumentos musicales populares vascos. Obras Completas del P. Donostia'n, II. alea, 257-309 or. Ed. La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbao.

2IRIGOIEN, Iñaki (1994): La Dulzaina-Gaita en Bizkaia. Artal, A., Zunzunegi, I., Zorrilla, I.en Bizkaiko Dultzaina - La Dulzaina en Bizkaia liburuan. Bizkaiko Foru Aldundia, Kultur Saila. Bilbo.

3BARRENECHEA, José Mariano. (1976): Alboka - Entorno Folklórico. Archivo P. Donostia. Lecároz (Navarra).