Kontzeptua

Gamazada

Izen honekin ezagutzen da Nafarroak, 1893ko udaberritik hurrengo urteko otsailera arte, hilabete hauetan 1841eko Foruen Legeari esker probintziak zuen zerga-autonomiak izan zezakeen mehatxuagatik ezagutzen den agitazio foruzalearen aldia.

Mehatxuaren jatorria Ogasun ministroak, Germán Gamazo liberalak Estatuko aurrekontuen lege berriaren 17. artikuluan zegoen. Madrilgo Gazetan proiektua agertu zenetik (1893ko maiatzaren 11n), Nafarroako iritzi publikoak aho batez erreakzionatu zuen haren kontra, eta ez zen egon  politikari bakar bat ere aipatutako artikuluak esaten zuenarekin bat etorri zenik:

"Gobernuak berehala erabiliko du 1877ko uztailaren 11ko legearen 8. artikuluak ematen dion ahalmena, Nafarroako probintziari gaur egun indarrean dauden kontribuzio, errenta eta zergak eta lege honen bidez erreinuko gainerako probintzietan sortuko direnak aplikatzeko".

Gatazka Gorteetan eta kalean izan zen. Diputazioaren protesta-oharrari (maiatzaren 16an), Nafarroako udalenek, parlamentarienek eta merindadeenek jarraitu zioten. Sinadurak bildu ziren, eta herria, bost hiriburuetan, maiatzaren 28an kalera atera zen, lege-egitasmoa bozkatzeko orduan ez zutela onartuko adieraziz. Talde bat, López Zabalaguirena, alegia, armetan altxatu ere egin zen. Ekainaren 4an manifestazio jendetsua egin zen Iruñeko kaleetan zehar. Asaldura Euskal Herriko gainerako lurraldeetara ere zabaldu zen.

Abuztuaren hasieran istilu larriak izan ziren Gasteizen, eta, hilaren 16an eta 17an, talde foruzale eta nazionalista bizkaitarrek gonbidatuta, Iruñeko Orfeoia iritsi zen Gernikara. Han izan zen espainiar banderaren lehen erreketa nazionalismoaren lehen ospakizunetan (Sanrokada). Hilaren 20an, Guardian, beste istilu batzuk gertatu ziren hildako bat eta hainbat zauritu sortu zituztenak. Baina istilurik garrantzitsuenak Donostian izan ziren, hilaren 27an, jendeak Londresko hotelari eraso egin zionean. Hotel horretan, Sagasta instalatu berria zen, eta Guardia Zibilak eraso eta bi pertsona hil eta hainbat pertsona zauritu zituen. Abuztuko azken egunetan, liskarrak izan ziren Gipuzkoako eta Bizkaiko kostalde  osoan. Bilbon milaka langilek bat egin zuten, Gobernuak hartutako erabakiaren aurka: gurutza-ontzi batzuk  Ferrolen egitea Bilboren kalterako. Honela, euskal lurraldeen itun ekonomikoa negoziatu behar zenean, Gobernuaren aurkako giroa sortu zen.  

1894ko otsailean, Gobernuak Nafarroako foru diputatuei dei egin zien. Hauek, hasiera batean uko egin bazioten ere, azkenean Madrilera joan ziren eta bertan irmo agertu ziren. Foruen onarpen handia Diputazioa, Madrilgo eskakizunen aurrean makurtu gabe, 1894ko otsailaren 18an Nafarroara itzuli zenean agertu zen bereziki; trenaren ibilbidean, Castejonetik Iruñera, diputatuek txalo zaparrada itzela jaso zuten jendearen berotasunaren erdian. Gertaera hauek Arana Goiri ikaragarri hunkitu zuten eta egun hartan bertan agertu zen.  

1894ko otsailaren 18an, Nafarroako herri jai bat zela eta, Kataluniako erregionalisten ondoan, bizkaitarrak ere bazeuden —tren berezi bat antolatu zen, Bilbotik, Arana Goiri anaiak buru zirela—, eta bandera bat zeramatela (Juana Irujok egina), Bizkaiko eta Nafarroako elkartasuna eta etorkizuneko ikurrinaren koloreak ardatz hartuta. Atzeko alde zuriaren gaineko letra gorrietan, inskripzio elebidun hau irakur zitekeen: "Jaun-Goikua eta Lagi-Zarra. Agurreiten deutse Naparrei", "Dios y Ley Vieja. Bizkaya saluda a Navarra"- Euskalerria elkartearen ordezkaritza bat eta Bilboko Zirkulu Integristaren ordezkaritza bat ere bertan izan ziren. Nafarroako Foru Aldundiak Sabino Arana gonbidatu eta jaso zuen Iruñean, eta  honen aurrean hitz egin zuen esanez:

"Hemen dauden bizkaitarren izenean, eta bizkaitar guztien izenean ere hitz egin dezakedala, denak Nafarroarekin daudelako, eta baita "Bizkaitarra" egunkariaren izenean, bere zuzendaria bainaiz,  Nafarroako Foru Aldundia adeitasunez agurtu  eta ilusio handiz zorionak ematen dizkiot, Espainiako Gobernuaren plan bidegabeen aurrean izan duen jarrera aberkoiagatik eta kanpaina heroikoagatik. Emaiozu, gure partez, nafar herriari, gure herri anaiari, herri aberkoiari, gure herri kuttunari, besarkada bat”  Bilbora itzulita, Sabino Aranak zorion-mezua idatzi zuen, eta, amaieran, hitz hauek idatzi zituen: “Gora Nafarroa! Gora Euskeria elkartua!” Egoera hartan lagun izan zuen Daniel de Irujoren semeak, Manuel de Irujok azaldu zuenez, "Gamazada", Aranarentzat, gertaera erabakigarria izan zen: "Ordura arte Sabino pentsalaria zen, hitz egin eta idatzi zuen, baina ez zuen egunkaririk sortu, ez zuen talderik sortu, ez zuen politikan jardun. Gamazada zela eta, egunkaria sortu zen, Euskaldun Batzokija edo Centro Vasco sortu zen eta publikoki jarduten hasi zen".

Iruñeak gertatutakoa, ekainaren 12an hartutako erabakiaren ondorioz, herri-harpidetzaren bidez ordaindutako Foruen Monumentuaren bitartez  gogoratzen du. Manuel Martínez de Ubago Iruñako arkitektoaren proiektu pentagonalari (bost merindade) jarraituz eraiki zen. 1903an amaitua, honako inskripzio nagusi hau du euskaraz:

Gu gaurko euskaldunokGure aitasoen illezkorrenOroipenean, bildu gera emenGure legea gorde naiDugula erakusteko.

"Gaurko euskaldunak, hemen bildu gara / gure arbasoen oroitzapen hilezkorrean / gure legeak gorde/ nahi ditugula erakusteko."