Merkataritza-muga: aduanak eta kontrabandoa.
Muga baten tirabiretan aduanak sortzen dira, eta hauen atzeko aldean, optikaren arabera, kontrabandoa, lanbidea edo delitua agertzen dira. Frantziako Koroaren eta Gaztelako Koroaren artean ia eremu frankoa dago antzinako erregimenean, "zaku-alkateek" edo "zaku-epaileek" merkantzia jakin batzuetarako soilik mugatzen dutena, eta Ebroko aduana-hesia Gaztelako itsas hamarrenak kobratzeko euskal eremua gainditzen duten produktuei. Jakina, probintzia "salbuetsi" horietako biztanle askok, XVI eta XVII. mendeetatik aurrera, "modus vivendi" berri bat aurkitu zuten aduana-taulak saihesteko eragiketan, merkantilismo ekonomikoaren garaian haien zurruntasuna areagotuko zutenak. Arazoa larriagotu egiten da Espainiako eta Frantziako gerrek gerra ekonomikoen izaera hartzen dutenean, merkataritza debekuak, errepresaliak, enbargoak eta abar dituztenak. Korrespondentzia oneko itunek, une hauetan, gerra nazionalista horien tokiko ondorioak ahal den neurrian arintzen saiatzen dira. Baina 30 urteko gerra bezalako kasuetan, geldialdia ia erabatekoa izan daiteke eta Baiona-Iruñea ardatzaren eta gainerakoen, batez ere Lapurdi-Bizkaiaren, bizitza komertziala izugarri mindu dezake. Herrialdean sartzen diren produktu guztietatik, irabazi-asmorik handienetakoa Amerikako kolonia espainiar edo frantsesetatik ekarritako tabako amerikarra izango da, hura aurkitu eta ustiatu ondoren. Gainera, landarea arrakastaz landatzen hasi zen Lapurdin. Gaztelak monopolio bihurtu zuen, nahiz eta gure probintzia salbuetsietan libre izaten jarraitu zuen inportazioak, nahiz eta Gaztelako monarkiak bere agente fiskalak sartzea lortu zuen, inportatutako materiala Gaztelan iruzurrez sartu ez zela zaintzeko aitzakiarekin. Nafarroa, bere aldetik, genero hori gelditua zuena, ingerentziak gehien kaltetu zuena izan zen, baina gaztelarrek ez zuten kontrabandoa geldiarazi. XIX. mendearen hasieran, Baiona edo Bilbo abiapuntutzat hartuta praktikatzen zen, non kontrabandistek merkantzia eskuratzen zuten. Handik, hainbat bidetatik, Andia, Urbasa edo Lokizen hurrengo muinora iristen zen, hurrengo espedizioan Solana haranera jarraitzeko. Kargamentua Erriberako herrietara eramatea eta gremioko jendearekin, merkatariekin edo "pandero-saltzaile" izeneko emakumeekin harremanetan jartzea kontrabandistak Moncayora edo Yerga mendilerrora (foru-eremutik kanpo) zihoan "pasabidea" egiteko zuen trebetasunaren eta profesionalizazioaren parte zen. Tabakoaren errentaren zaindariekin elkartzeak heriotza ekar zezakeen (Lemoa, 1729ko uztailaren 24a), bi taldeak armatuta baitzeuden, edo kausa judizial bat. Jarraitu beharreko kasuistika Nafarroako kasuan azter dezakegu, Yanguasek Legeen Hiztegian aipatzen digunez: "Erregeordeak kontrabandoko kausak ezagutzeko, Errege Auzitegietako bi epaile, bata Erresumakoa eta bestea Nafarroako Kontseilura joz atzerritarra, bai naturalen kausetan, bai atzerritarren kausetan [lib. 2 tit. 23 lege 2, 14 eta 21]. Baldin eta Kontrabandoko auzitegiak emandako epaiak Kontseiluaren ikustaldikoek berresten badituzte, betearazpena eragiten badute, eta ikuskatze-mailarik ez badago; Taulen Ordezkariordetzako auzitegian ikusten den metodo eta estilo berari jarraitzen zaio, baina epai horiek osorik edo zati batean errebokatzen badira, eta horiek bat ez badatoz [1817ko eta 84. legearen 18ko korteak]. Nafarroako bizilagunen etxeak ezin dira justiziaz onartu, eta ez da horretarako komisiorik eman behar, ez oro har, ez bereziki, salgaiak edo debekatutako gauzak jasotzeko informaziorik izan gabe [lib. I tit. 75. legea: lib. 2 tit. 23 lege 7, 8 eta 9]. Gaztelako zaindariak ezin dira Nafarroan sartu Erresuma honetatik erregistrorik gabeko hartan sartutakoa salatzeko; eta kontrakoa deuseztzat jo zen [lib. 1 tit. 63. legea]. Ezin da zenbaketarik egin, ez eta Nafarroan jada sartutako merkantziei buruzko inkisiziorik ere [lib. 2 tit. 23 legea 13]. Izan ere, gobernadore eta zaindariek portuetan bakarrik egin ditzakete enbargoak eta salaketak, salgaiak eta debekatutako gauzak sartzean eta irtetean egin daitezkeen iruzurrak saihesteko. 38 tit. legea. I tit. 18. Nafarroan debekatutako gauzak sartzeagatik nafarrak Gaztelan epaituak izan zitezkeelako kexatzen zen bere eskaeran, honela dio: ez da delitua Erresuma honetan galarazitako gauza horietatik Gaztelatik Nafarroarako ateratzea; eta eskaera horri emandako dekretuak agintzen du, zuzengabekeriaren kasua gertatzen denean, kargugabetzeko moduan hornitu eta beteko dela, eta Erresumak ez duela jasotzen. 1794ko 18 legeak kontra-forutzat jo zuen Illarregiriko Migueli Tafallan egindako 101 ontza urre eta 78 peso gogorren beldurra, Gaztelatik sartu zituela suposatuz. Ezin dira desbideratu kontrabando-generoak kausaren ezagutzarik gabe, ez saldu zatia aipatu edo entzun gabe, eta kontrakoa deuseztzat jo zen. 1 tit. 46. legea]. Frantziarako galarazitako gauzak ateratzen dituztenak desbideratu ahal izateko, urrezko eta zilarrezko estraktoreetarako erabiltzen diren puntu eta eremuak seinalatzen dira [lib. 1 tit. 49 Legea 18]. Nafarroako Errenten Ordezkariordetzako epaitegiko aholkulariak Erresumakoa izan behar du; eta epaitegi horren epaietatik, aurkezten diren apelazioetatik, Erresuma bereko Kontseiluak ezagutu behar ditu, Taula eta Kontrabandoko auzitegi zaharrei ematen zitzaien indar eta balio bera emanez; horrela, prozesuak Erresumatik kanpo atera ez daitezen [Gorteak, 1828 eta 16. legeak]. Epaitegi berri hori Errege Agindu bidez ezarri zen, eta Errenten eta Balore Kontularitzaren Zuzendaritza Nagusiaren zirkular bidez, 1828ko apirilaren 3an eta 12an, Taulen Errentaren, Kontrabandoaren eta Tabakoaren Kontserbazioaren epaitegiak kenduz. Ordezkariorde nagusiak, aholkulariak, fiskalak eta eskribauak osatzen dute. Gorteek kontra-foruz eta tabakoaren errentamenduaren baldintzen aurka eskatu zuten; baina legearen dekretua artikulu honetan aipatzen denera mugatzen da. " Egoera horrek aduanak mugara eta portuetara eraman arte iraun zuen, 1841eko lehen gerra karlistaren ondoren. Alkatetza zakuetatik kendu zen eta kontrabandoko lerroa Bidasoaren bi ertzetara eta Nafarroa eta Zuberoako Pirinioetako mendietara mugitu zen. Kontrabando eremua, erromantizismo berantiarrak irudietan eta literaturan islatuko duena -adib.: P. Lotik Ramuntchon, 1896an-, ordutik, Senpere, Azkain, Etxalar, Urruña, Sara, Bera, Zugarramurdi, Lesakan eta abarretan izan du bere nukleoa. Horrela, mugaren zuriketa iristen zen. Ikus MERKATARITZA.
--
Jatorrizko testua: Ainhoa AROZAMENA AYALA
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Iñigo Ramirez de Okariz
--
Ikusi MUGA (Ahots erakuslea).