Monarkia eta noblezia

Iñigo Iñiguez Arista

Bere erresuma txikiaren mendebaldetik, asturiarren, frankoen eta banukasien artean egoera latzean aurkitzen ziren arabarren aurka, urtero, musulmanen azeifa arriskutsuak (batez ere udan egiten ziren erasoaldi militarrak) gertatzen ziren. Horrela izan zen, adibidez, 838. urteko erasoaldi musulmana. Bestalde, Iruñako hiriburua, banukasiek Cordobarenganako zuten itun edota asaldurak eragindako gorabeheren arabera aurkitzen zen.

842. urtean, Muzak adierazitako asaldura-jarduerari erantzuna bezala, emirrak indar militar ikaragarria igortzen du buruzagi asaldatua hiltzeko agindua emanez. Harit jeneralak, aginduak betez, Borjan erasoaldia egiten du, menderatuz. Ondoren Tuterari eraso egiten dio, amore emanez, Muzak hiria bertan behera utzi eta Arnedora lehenengo eta gero Zaragozara joanez, baina banukasi buruzagiak bere lehen ahaide eta Iruñako erregearen laguntza aurkitzen du. Elkartasun horren emaitza berehalakoa izan zen. Hariten gudarosteek Iruñako Erresuma inbaditu zuten, Balmako (Sesma) segadan eroriz eta menderatuak izanez, jeneral musulmana bera atxilotua izan zela. Erreinu berriaren guda-estreinaldia izan zen. Bakea etenda, musulmanek lurralde banukasiarrak (Tutera) inbaditu eta hartuz, Iruña aurrean agertzen dira. Jakina, zalantzagabe, emirerriaren gaietan euskaldunak sartu ez daitezen ematen zaien eskarmentua da. Abderraman II.aren gudarosteek hondamena sortzen dute eta iruñatarren erregea menderatzen dute. Une horretatik aurrera azeifak egunerokotu egiten dira.

Erlijio politikak monasterioen eta bere liburutegien eta ikerketen berpizkundea dakar. Frantziako eta Akitaniako erregea zen Carlos Burusoilarekin izandako diplomazia-politika 850. urtean burutzen da. Urte horretan, Induo eta Micio duke nafarren enbaxadoreek Berberie-n (Oise) aurkezten dira, opari baliotsu ugari ekarriz eta, aldi berean, bakea eskatuz. Burusoilaren arreta, abegitsua izan zen, eskatutako bakea emanez. Mediebalistek Induo Enekorekin eta Mizio Tuterako Muzarekin identifikatuz interpretatu dituzte izen horiek. Zer pentsatu ematen du bakea izenpetzeko zioa zein izan zitekeenari buruzko gaiak, Pirinioez bestaldeko lurraldeetan inolako gudaren berrik ez dagoenean, nahiz eta 843an lurralde horietako baskoiak Eneko "Arista"rekin bat eginda zeudela ikusiz.

850ean Albeldako lehen guda gertatu zen; Muzak garaipen handia lortzen du yalaskiyyinak, euskal dukalak, mendean hartuz. Euren lurraldeetara Araba eta Ebro ingurutik eurenak ziren jabetzetatik iristen ziren.