1202. urtean, Alfontso VIII.ak Nafarroako Antso VI.ak emandako forua berretsi zion Donostiari, eta berak bezala, Gaztelako tronuko ondorengo erregeek egingo dute. Hala ere, herriak bere foruko atalen berrespen zehatz batzuk behar izan zituen, batez ere, portasgoaren eta zerbitzu militarren salbuespenari buruzkoak. Salbuespen horrekin ere, Donostiako Itsas Indarrek parte hartzen dute zenbait gerra-gertaeratan, hala nola Sevillako errekonkistan, Algecirasko setioan edo 1372ko Arroxelako topaketan. Zerbitzu militar horiek beste pribilegio garrantzitsu batzuekin konpentsatu zituen koroak, Enrike II.ak 1370ean egin zuen bezala, Pasaiako portuko ordainlekutik kobratu beharreko kamera-zigorren zenbatekoa eman baitzion hiribilduari. Datu horiek Donostiako forua baliozkotzea badakarte, garai hartako beste batzuk aldaketa garrantzitsuak izan ziren haren atal batzuetan. Nabarmenena, XIII. eta XIV. mendeen artean, hiri-gutunean emandako termino zabal hartan egin zen murrizketa. Alfontso VIII.ak Hondarribiari emango dio forua 1203an, Irun eta Lezo lurraldeak bere baitan hartuta, Pasaiaraino; 1320an Oiartzun fundatuko da, ondoren Errenteria, horrek ez du lortuko Oiartzungo Haranaren gainean bere jurisdikzioa ezartzea, eta 1389ko epaian Errenteriaren aurka Oiartzungo lurrak Donostiako bizilagunak izatea aginduko da, 1453an haranak bere autonomia juridikoa lortuko badu ere. 1379an Hernanik hiribilduaren errekonozimendua lortu du, baina ez dakigu noiz eman zitzaion forua; 1371an fundatu zen Usurbil, eta, azkenik, 1379an Oriok lortuko du bere hiri-gutuna. Horiek guztiak Donostiako foruak arautuko ditu. Orioko San Nikolas fundazioaren urte horretan bertan, baieztatzen da Igeldo, Zubieta, Ibaeta eta Andoaingo biztanleak Donostiako bizilagunak direla, horrek izendatzen baititu herri horietako alkateak.
Hala ere, Andoaingo herrixka, Aduna eta Alkizako herrixkekin batera, Donostiak eta Tolosak borrokatuko dute, eta 1479an 101 urterako adiskidetasuna sinatuko da; amaitu aurretik, Andoain Tolosan sartu zen, eta gero Urnieta, Alkiza eta Pasaia banandu ziren. Hiriko mugapearen murrizketa hori hiria indartzearekin batera doa, batez ere portuaren, antolaketaren eta material-garapenean. Donostiako portua da Nafarroak duen itsasorako irteera, eta hori islatzen da hango monarkek igarotze askatasuna ziurtatzeko duten etengabeko kezkan. Gainera, nazioarteko kategoriako portua da, eta horrek eskatzen du hiribilduaren presentzia itsas merkataritzaren interesak zaintzen dituzten udalez gaindiko Ermandade, akordio eta konkordietan: Paduretako ermandadea, 1296koa; Baiona eta Biarritzekiko adiskidetasuna, 1328an; Getariarekin eta Mutrikurekin elkar laguntzeko ermandadea, 1339an. Donostiako portua eta herria erritmo berean parekatu behar ziren. Lehenengo kaia Joan II.aren garaian hasi zen eraikitzen, eta 1463an Koroak aldi baterako salbuespena eman zuen bigarren kaia egiteko; XV. mendearen amaieran udal-lonja zuen, eta 1493an eguneratu egin ziren haren eskubideak. Bestalde, marinelak senidetuta daude Katalina Santuaren Kofradian, maisu, merkatari, pilotu eta marinelez osatua, 1489an Errege Katolikoengandik bere ordenantzen berrespena lortzen duena. Urte horretan bertan biltzen dira Udalaren ordenantzak, hiribilduko araubide ona arautuko dutenak (karguak hautatzea, garbiketa eta ordena publikoa, sakramentuzainak...).
1489an baita ere, Erdi Aroko historiako suterik kaltegarrienetako bat jasan zuen herriak. Donostia asolatzen duten sute ugarien artean -1278, 1338, 1361, 1397, 1433, 1483, 1489, 1496, 1512.-, urte horretako urtarrilaren 8koa suntsitzaileenetako bat dela dirudi, eta errauts besterik ez du egiten herriak. Fernando Katolikoa erregeak baimena emango du hondartzan behin-behineko etxeak eraikitzeko, herria berreraiki bitartean eta 25 urtez alkabalaz eta beste edozein errege-banaketaz salbuesten du, bizilagunak beren etxe berriak zura eta beste material tradizionalak baino harriz edo suarekiko indartsuago diren beste eraikuntza materialez eraikitzera bultzatzeko. . Gertaera hori Erdi Aroko azken urteotako gorabehera garrantzitsuak gainditzeko donostiarrek duten bizitasun handiaren erakusgarri da, garai moderno berriei aurre egiteko prestatzen ari baitira.
Artikuluaren jatorrizko testuak:
- Elena Barrena Osoro
- Paloma Mirande de Lage
- Lola Valverde Lamsfus
- Pedro Barruso Barés
Itzulpena: Elia itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Agustin Arostegi