Kontzeptua

Harpe

Mari numena Euskal Herriko hainbat haitzulotan eta leizetan agertzen da. Hona hemen zerrenda, eskualdeka banatuta:

Bizkaian, aipatzekoak dira Baltzola (Dima), Supelaur (Orozko), Atxali, Sarrimendi, Marijenkobia (Anboto), Gabaro, Kanterazar (Jemein), Otoio eta Damazulo (Isparter).

Araban, Kapildui, Okina, Zaldiaran eta Mariasulo (Okendo) ditugu.

Gipuzkoan, Kobaundi (Arrasate), Kutzeberri (Eskoriatza), Atxorrotz (Eskoriatza), Gaiztozulo (Oñati), Aketegui (Zegama), Sugaarzulo, Agamunda, Ustaatsu, Askaata eta Ubedi (Ataun), Murumendi, Marizulo (Aralar), Txindoki eta Azarizulo (Amezketa), Olanoi (Beizama), Otsabio eta Lapar (Lizarra) eta Obanzun (Berastegi) aurki ditzakegu.

Nafarroan, berriz, Odebe (Altsasu), Udabe, Beraingo-leze (Burunda), Putterri, Muguiro, Akelarre (Zugarramurdi) eta Auza ditugu.

Lapurdin, Marixilo (Biriatou), Arrobibeltz (Azkaine), Lezia eta Faardikoharri (Sara) eta Mondarrain (Ezpeleta) kobazuloetan ikusi izan dute.

Baxenabarren, Zelharburu (Bidarray) eta Zurtzai (Lekunberri) leizeetan agertu da.

Azkenik, Zuberoan, Lexarriguibele (Ahuzkitik gertu), Lezenobi, Beli eta Azaleguy (Algay) eta Otsibarre (Camou) kobetan ikusi izan dute.

Basajaunaren etxea ere kobazulo bat izan ohi da. Hala, San Martin Txikik gari-hazia lapurtu zieneko Basajaunak Ataungo koba batean bizi ziren. Lekunberriko beste batean, berriz, basajauna eta basandere haren emaztea bizi ziren.

Maide eta lamia izenekin ezagutzen dira askotan kobetan askotan bizi diren gizonezkoa eta emakumezkoa, hurrenez hurren. Hainbat kobetan ikusi dituzte, esaterako: Buztanogui (Lacarry), Laminzilo (Isturitz), Sorginenleze (Zugarramurdi), Alkerdi (Urdax), Laminen eskaratz (lamien sukaldea) Garagartzan, Okabijo (Lekeitio), Okamika Gizaburuagan eta Uregatxoko Jentilzulo, Anguruko baserritik gertu (Orozko).

Halaber, aipatzekoak dira historiarreko koba hauek: Urtiaga (Itziar), Ermittia (Deba), Aizpitarte (Errenteria), Lumentxa (Lekeitio), Bolinkoba (Abadiño), de Santimamiñe (Kortezubi), Baltzola (Dima), Atxuri (Mañana) eta Laperrako Benta (Karrantza). Beste koba batzuk jentilen edo kristautasunaren aurreko herritarren bizitoki zaharrak direla uste da. Adibidez: Mutrikuko Jentiletxe, Ispasterko Jentilkoba, Otoioko Jentilkoba (Lekeitio), Ilarduiako jentilen koba, Oltzeko Jentilkoba Aizkorrin, Ataungo Jentilbaratza, Jentilzulo (Leitza), Itturbei (Hernani), Artzate (Ataun), Leizadi (Ataun), Ansa (Zaldibia), Jentillen sukalde (Urdiain) eta Boluna (Gabika).

Oiartzungo kobak Mairuren edo Mairiren aterpe zaharrak dira. Kristautasunaren aurreko pertsonaia legendarioak dira horiek, eskualdeko kondairen arabera. Iraunsuge edo Herensuge munstro beldurgarriak, ezaguna denez, haitzulo hauek izan zituen bizitoki: Done Mikel in Excelsis (Aralar), Baitzola (Dima), Faardikoharri (Sara), Azalegi (Altzai) eta Urgull (Donostia).