Kontzeptua

Orreagako bataila

Agertokia. Orreaga batailako leku ukaezin gisa aurkitu dute, eta oraindik ez dute ezer esan. Gauza jakina da Orreagatik abiatzen den Pirinioa zeharkatzeko bi bide daudela, estualdietatik Karlosera jaisten dena eta gero Zizeko herrialdera jaisten dena. Borroka urrats batean edo bestean egin zen ala bietan eztabaidatu da. Antza denez, Karlosen aurreratuek, buru zutela, bide altuari jarraitu zioten, Erromako galtzadari, Lepoeder lepotik Bentarteara joan eta San Juan Pie de Puertora jaisten zen bitartean, armadaren zatirik handiena, buruzagi nagusiekin, Arrañosin sakanera bota zuten, egungo kolegiata dagoen lekutik gertu. «Chanson de Roland» eszenatokiari buruz informazio gehiago dago eszenari buruz baino. Aurrez leku bat bisitatzen duten eleberrigileei gertatzen zaienaren antzeko zerbait gertatzen da harekin, gero gertaerak haren gainean ehuntzeko. Hori gertatu zen Chanson-en jatorrizko autorearekin. Oxford-en Roland delakoak hiru aldiz aipatzen ditu Sizer-en Porz direlakoak. Historialari modernoek Siresan (Huesca) kokatu nahi izan dute, baina, zalantzarik gabe, latindarrek Portus Sicera-Sizer-Ciserak eta Bort-Jezar edo Schezar arabiarrek diotena da. «Erromesen Gida» bera, «Lier Sancti Jacobi»n edo Santiagoko Kalistoren Kodean sartua, Saint-Michel hiribildua dagoen Ciseraren portuez mintzo da: «a portibus Cisereis... a villa Sancti Michalelis que est in pede portum Cisere». (Lier Sancti Jacobi, Arg. Whitehill, 1944, or. 350, konp. 356 eta 357), Cizeko portuetan... Saint-Michel hiribildutik (Cize portuen oinean dago). Cisereko portu horiek dira erromatarren bideko punturik altuenak. Frantziatik etorrita, bidea leun-leun igotzen da Lepoederreko porturaino (1.400 m.), eta handik jaisten da basoa, Astorbizkarretik hegoaldera, Ibañetako leporaino (1.075 m.). Portu horietatik igotzen diren bideak antzinako bide militarra eta galtzada erromatarra dira, Napoleongo bidea ere deitzen zaiona, 1813an konpondu zutelako Soult jeneralaren artilleria igarotzeko. Harana benetako tranpa izan zen: in subiectam vallem. Bi bideen abiapuntua izan behar zuen lehen topaketaren erdigunea. Borroka Lepoederretik Ibañetarainokoa izango zen, eta agian urrunagokoa. Ibañeta baino lehen, Auritz (Auritz) eta Orreaga (Orreaga) artean, bost bat km-ko lautada bat dago itsasoaren mailatik 900 metrora. diametrokoak. Arrazoi osoz, Erron -zabal izena eraman zuen, «Erroibarko lautada», N-tik S-ra doan harana. Paisaia bukolikoko leku ederra da, eta forma apetatsuko belardi-soilguneak dituzten pagadi eta harizti txikien artean korritzen duten errekastoz josita dago. Erromatar galtzada zaharrak lautada zeharkatzen du Ibañetarantz igotzen hasi aurretik (1.062 m.). Ibañeta Atlantikoko eta Mediterraneoko isurialdeen banalerroan dago, eta Lepoeder mendatea (1.459 m.). Erdi Aroko erromesek Santiagorako bidea ere bada. Lautada horretan, Auritzen, Erroko Kondeak 1101 eta 1104 artean emandako erromesen ospitalea zegoen, Kolegiatako artxiboan gordetzen den eskrituraren arabera. Orreaga dagoen lekuan 1132. urtearen inguruan beste ospitale bat eratu zen, erromesen ostatu bihurtu zena. Leku estrategiko horretan sortu zen Kolegiata ospetsua. Puntu kritiko horretatik igotzen da berehala Ibañetara. Bataila baskoien gailurrean hasi zen: «in ▪ us summitate Wascones insidiis...» (Ann berriak. Regii»).