Argi dago establezimendu haiek "Euskal Etxe" gisa jokatu zutela, elkartzeko eta gizarte-kohesiorako leku berri gisa eratu baitziren, nahiz eta, aurreratu dugun bezala, kolektibo horren adierazpenak ez ziren etnikoki itxiak. Oro har, komunitatearen barruan lehendik zeuden potentzialtasunetatik abiatuta osatutako agertokiak izan ziren. Alde batetik, lehen gauak igarotzeko leku batetik etorri berrien beharra; bestetik, sorta orokorren etxeko mostradorea leku erosoago baten bila uzteko aukera, eta -ez baita- hasieran, ez hain kosmopolita. Hirugarrenik, une horretara arte lo egiteko edo bazkaltzeko leku bat instalatu arte eskatzen zuten herritarren presentzia aprobetxatzea. Bilera informalak ziren, gainerako gizarteari irekiak, eta beste mekanismo batzuen osagarri izan ziren -espazio fisiko bat ere eskaini zuten-, hala nola herritarren kontratazioa, ezkontzak eta abar. Esparru ia soilik maskulinoak, epearen azken laurdeneko hoteletako jaiak izan ezik; berdintasunezkoak -hau da, haien konkurrentzia ez zegoen ez posizio ekonomiko ez sozialaren mendekoa- eta horietan lehiatzaile bakoitzaren lotura bat-batekoa zen, leku bateko "bezero" izatearen sentimenduagatik bakarrik konprometitua, nahi izanez gero. Ziur gaude euskal hotelak edonor hartzen eta artatzen zuela, baina bezeroek eta bertako gizarteak euskal gizataldearen "sinbolo" gisa identifikatzen zutela, gutxienez 1940ra arte. Horretan zerikusi handia izan zezakeen hotelaren jabeak, oro har errotze luzeko eta bere ibilbide sozioekonomikoagatik ingurunean goraipatutako pertsonak.
Establezimenduaren izenak, aurkezten zituen alderdi kulturalek (janaria, kirol tipikoak, etab.) eta bere arretek lehen etapa enpresa gisa igarotzeko aukera ematen zioten. Gerora, eta hotelei buruzko atalean ikusiko dugun bezala, hotela euskaldunen artean erreferentzia puntu bat zenean, gero eta giro arragotuagoa izateak -giro euskalduna aldatzen ez zuena- errentagarritasun handiagoa ziurtatzen zion. Horietan kohesioa zegoen arren, ziur gaude euskaldunak tokiko gizartean integratzea atzeratu baino gehiago, ostatuak, hotelak eta frontoiak azkartu egin zutela. Hala ere, euskal etxeen agerpena atzeratu ahal izan zuten. Ez da kasualitatea Tandileko Gure Etxea Euskal Etxea 1949an inauguratzea, eta probintziako herri gehienetan 1940tik aurrera sortzea. Lehenengo euskaldunak auzotar bihurtu ziren – atzerritarren estatusa opakuz –, eta gero euskaldunen ostatuak eta hotelak soziabilitate etnikoko giro gisa eratu ziren – baina ireki-aukera gutxi geratzen zitzaien 1900 eta 1920 bitartean iristen zirenei – barruan behinik behin – soketatik igarotzea saihesteko, eta horiek berehala asimilatzen ziren ezinbestean.
Baina, zergatik ez zituen euskal etorkinak bere erakundeak izan eta nahikoa izan zuen nazionalitate bereko hotel eta ostatuetara joatea? Zer harreman du garai hartako euskal erakunde apurrak biztanleriaren kontzentrazio handiko lekuetan sortu izanak, hala nola Buenos Airesen eta Rosarion? Lehenik eta behin, aitortu behar dugu, bai gaur egun, bai XIX. mendean, instituzioekiko konkurrentzia gutxiengoa izan dela beti. Eta, egia esan, euskaldun askok parte hartu zuen; gertatzen da haiek espainiarrenak eta frantsesenak zirela, eta nazionalitate horietan, historikoki, berezkoa eta euskaldunentzat egokia zela onartu zen. Bigarrenik, erakunde "etniko" posibleen motak aztertu behar ditugu -une hartan-, eta garrantzi gutxiagokoa ez dena, eskaintzen zutena. Gure herrialdean finkatutako talde nazional batzuek sortutako erakunderik nabarmenenak Elkarrekiko Sorospen Elkarteak izan ziren; baita bankuak eta, azkenik, ospitaleak ere. Salbuespen gisa, talde batzuek — danimarkarrak eta, neurri batean, irlandarrak — hezkuntza-establezimenduak ere izan zituzten, eta beste batzuek kirol-erakundeak. Esan dugunez, euskaldunek – Bahia Blanca-n izan ezik- Espainiako eta Frantziako mutualitateetan parte hartu zuten, bazkide edo zuzendari gisa; banku-erakundeei dagokienez, Espainiako edo Espainiako bankuetan parte hartu zuten. Euskal banku bat sortzeko ahalegin bakarra, jatorri horretako abeltzainen ehunka ekarpenak eta, batez ere, esnezaleena bideratzeko, laster porrot egin zuela ikusi genuen; horren arrazoiak: euskaldunek errotutako banku-erakundeei ematen zizkieten aurrezkiak. Barrualdean, ikusi dugu euskaldunek hotelen eta ostatu egileen esku uzten zituztela aurrezkiak — gero, gure mendean, nekazaritza-etxeen esku —, eta kredituak eskatzen zizkietela herrikideei, bertakoei edo beste etorkin batzuei. Baina portu hirian ulergarria da euskaldun askok erakunde horietan parte hartu izana. Dagoeneko ikusi ditugu euskal parte-hartzearen adibide batzuk, gehiengoa ordezkatu gabe, horren inguruan eragin euskalduna izatearen adibide izan direnak. Baina askoz gehiago ere izan ziren; baita Buenos Aires hirian ere. Martin Berraondo Irigoien gipuzkoarra Sociedad Española de Beneficenciaren eta Hospital Españolaren sortzaileetako bat izan zen (1852), eta Club Español (1852) (1878, 79 eta 82an bertako presidente izan zen) eta Banco Español del Río de la Plataren (1887) sorreran ere agertu zen. Toribio Aiertza, gipuzkoarra hau ere, 1840an iritsi zen Argentinara eta Buenos Airesko Asociación Española de Socorros Mutuos elkarteko presidente izatera iritsi zen 1861 eta 1869 bitartean. Lucas Aiarragarai, gipuzkoarra bera ere, 1849an iritsi zen Argentinara, Paranan merkatari gisa bizitzen jartzeko; han sortu zuen 1859an Sociedad Española de Socorros Mutuos elkartearen lehen filiala.