"Iraultza zientifikoa" hitzak adierazten ditu Europan gutxi gorabehera 1550 eta 1700 artean izan ziren zientziari lotutako aldaketa historikoak, kontzeptualak, sozialak, instituzionalak eta sinesmenak. Karakterizazio hori tradizionala da; kontuan hartzen duen periodoa hasten da Kopernikoren kosmos heliozentriko baten hipotesiarekin, eta amaitzen da Newtonek unibertsoaren mekanikaren legeak adierazten dituenean. Zientziaren historialarien giltzarria da jakitea "iraultza" deitu ohi zaiona benetan izan ote zen; hau da, zientziaren historialariek adierazpen horrekin esan nahi dutena zentzua duen ala ez.
Artikulu hori, beraz, zientziaren historiaren esparruan hasten da, eta zientziaren filosofian eta diziplina horri buruzko beste azterketa enpiriko batzuetan amaitzen da (soziologia, zientzia-teknologia-gizartea, zientziari buruzko azterketak). Bi faktorek eragiten dute hori: (i) karakterizazio tradizionalean aipatutako aldia Bigarren Mundu Gerratik aurrera nabarmen aldatu delako. Batzuek 1750. urtera arte zabaldu dute, eta beste batzuek murriztu dute 1610. urte ingurura, Galileoren eta Keplerren lan-aldia; eta (ii) Thomas Samuel Kuhnen (1922-1996) lanaren eragin erabakigarria; honen biartez, kontzeptu kontuak bigarren mailako elementu izateari uzten diote narrazio historiko hutsetan. Kuhnetik aurrera, iraultza zientifikoa hartuko da naturarekin, ezagutzarekin eta sinesmenekin lotutako aldaketa kontzeptualak, kulturalak, sozialak eta instituzionalak eragiten dituzten aldaketen multzotzat.
Historikoki, Kopernikoren tesiaren ondoren kosmosaren ikuskera berriak proposatzen dira: Tycho Brahek (1546-1601) behaketa astronomiko berriak eman zituen, Johannes Keplerrek (1571-1630) aldaketa teorikoak sartu zituen planeten orbitei eta haien mugimenduei buruz, eta Galileo Galileik (1564-1642), René Descartesek (1596-1650), Christian Huygensek (1629-1695) eta Issac Newtonek (1642-1727) sortzen dituzte mugimenduari buruzko teoria berriak, mugimenduan dagoen Lurraren tesia hartzen dutenak. Azkenik, Newtonek zeruak eta Lurra batzen ditu mugimenduaren lege unibertsalen bidez, eta, hala sortutako unibertsoaren kontzeptuak atzera uzten du, kosmosaren nozio aristotelikoa.
Iraultza zientifikoa ikusteko modu horren arabera, Newtonen sintesiak dakar kosmos itxi, finitu, hierarkiko eta kualitatibo baten ordez unibertso infinitu, homogeneo eta kuantitatibo bat ezartzea, gauza guztiak bateratzea eraginez: materia guztia genero bakarrekoa izatera pasatzen da, lege mota bakarra dago, espazio mota bat eta denbora mota bat. Dena da espazioa, denbora, materia eta arrazoia. Hau da, unibertsoa. Horrela, kosmobisio organikoak munduaren ikuspegi mekanizista ematen dio bidea, mundu mekaniko modernoari, XX. mendean esponentzialki haziko den zibilizazio zientifikoaren motorrari.
Hala ere, Kuhnek 1962an Iraultza zientifikoen egitura (aurrerantzean, Egitura) argitaratu zuen, eta horrek zalantzan jartzen du iraultza zientifikoaren nozio tradizionala. Esan daiteke iraultza zientifiko batek munduaren ikuskera prezientifiko bat alde batera utzi eta ikuskera zientifiko eta moderno bat sortu zuela? Nolanahi ere, ez dago zalantzarik 1962tik aurrera filosofiak eta zientziak iraultza zientifikoaren ideia argitzen saiatu direla nahasmendu ez dadin. Iraultza zientifikoa istripu hutsa da ala beharrezkoa da? Zer eredu jarraitzen du iraultza zientifiko batek, eredurik jarraitzen badu? Etorkizunerako jauzia da ala aurrerapen metakorraren ideiaren haustura besterik ez?
Arazo horiei erantzuteko balio izango lukeen iraultza zientifikoaren ideia argi batek, gutxienez, funtsezko bi faktore hartu beharko lituzke kontuan: batetik, zientzian, aldaketa iraultzaile batek aldaketa kontzeptual drastikoa ekarri ohi duela, eta, bestetik, iraultza zientifikoak eskatzen duela zientziaren aldaketa behar bezala ulertzea. Faktore horiei esker, gaia honela antola dezakegu: lehenik eta behin, zientzia-iraultzek zientziaren historian eta zientziaren filosofian duten zeregina kontuan hartuko dugu (2. atala). Ondoren, horri buruzko ikuspegi zehatzena azalduko dugu, Kuhnena (3. atala), ez dago gaia ulertzeko modu alternatiboetatik libre, eta horietako batzuk erakutsiko ditugu (4. atala), Azkenik, itxiera-ohar batzuekin amaituko dugu (5. Atala).
Jatorrizko testua: Juan Bautista Bengoetxea
Itzulpena ELIA itzultzailea
Itzulpenaren berrikusketa: Agustin Arostegi