Arkitektoak

Bilbao Hospitalet, Tomas

Arkitektoa, Euskadiko eskola arrazionalistaren ordezkaria. Bilbon jaio zen 1890eko irailaren 18an. Mexiko Hirian hil zen 1954an.

Arkitektura ikasketak Madrilen egin zituen, 1918an graduatu zelarik. Lehen jarduera Arrigorriagan (1925) eta Bilbon (1924-1926) bildutako gizarte-etxeen eta kooperatiba-etxeen ingurukoa izan zen. Art Deco estiloa ere erabili zuen, 1929an Bartzelonako Erakusketarako Bizkaiko Labe Garaien kristalezko pabilioian ikus daitekeen moduan. 30eko hamarkadan, Europako abangoardia arrazionalistaren postulatuetara itzuli zen berehala. 1931n, hiriko Udal Etxebizitzen Juntako presidente moduan, Solokoetxeko etxebizitza arrazionalisten lehiaketaren oinarriak finkatu zituen. Erripako kaian duen etxeak estilo arrazionalista argia du, sentimendu historizistari lekurik utzi gabe. Urte horietan argitaratu zuen "Instalación para Altos Hornos de Vizcaya en la Exposición de Barcelona", Arquitectura, 1930, XII eta "Problemas arquitectónicos", Arquitectura moderna en Bilbao, Bilbao, 1924.

Ikuspegi politikotik, jaioterriko alkateorde eta Eusko Ikaskuntzako eta horren Hizkuntza eta Kultura sekzioko kide izan zen; horren ildotik, Eusko Ikaskuntzako Autonomia azpibatzordeko kide izan zen, eta alferrikakoa izan bazen ere, Lizarrako Estatutuaren aldekoak eta Sozietate Estatutuaren (1931) aldekoak batzen saiatu zen II. Errepublikak zabaldutako bideen baitan. Errepublikaren Zerbitzura dagoen Taldeko kidea izan zen." Bihotz Sakratuaren estatua eraistearen aurka agertu zen eta El Liberal egunkarian idatzi zuen.

"Biurteko beltzean" espetxean sartu zuten Euskadiko udal-protestan parte hartzegatik. Lan Publikoen zuzendari orokor kargua hartu zuen; gainera, Eusko Jaurlaritzako Defentsa Sailarekin lotutako lanen ikuskatzaile orokorra ere izan zen gatazka zibilean, Eusko Abertzale Ekintzaren (ANV) alderdia ordezkatuz; hain zuzen, alderdi horretakoa zen sortu zutenetik, 1930etik. 1937an Bilbo erori ostean, Euspainiako kontsul izendatu zuten Perpignan-en, eta ordutik 1945era arte Juan Negrin presidentearen legezko gobernuko sailik gabeko ministro izan zen. "Frantzia aske" izenekoan kartzelatua izan zen; hala ere, estradizioa saihestu ahal izan zuen, baina ez seme zaharrenaren heriotza. 1942an Nyassa ontzian Mexikora joan zen, naziek atxilotu eta estatu frankistara eramango zuten beldurrez. Errepublika honetan, Kanpo Merkataritzako Mexikoko Konpainiarako lan egin zuen, eta arkitektura nahikoa alde batera utzi zuen arren, Martin Garcia Urtiaga zuzendariaren egoitza birmoldatu zuen. Tomasen beste lan batzuen artean, jostailugintza garrantzitsu bat eta Loma Bonita-ren lantegia (Veracruz) izan ziren. Mexikon, Euskal Kulturaren Batzordeko kidea izan zen, Eusko Deia-ren laguntzailea eta 1943ko Manifestuaren sinatzailea.

  • ESTORNÉS ZUBIZARRETA, Idoia: La construcción de una nacionalidad vasca. El autonomismo de Eusko-Ikaskuntza (1918-1931), Eusko Ikaskuntza, San Sebastián, 1990.
  • SAN GINÉS VIZCAÍNO, Ignacio Miguel: Tomás Bilbao, Obras, Colegio de Arquitectos Vasco-Navarros, 1995.