Kontzeptua

Bertsolaritza

Orain arte esan dugun guztia bertsolariari buruzkoa izan da, hau da, bertsolaritzaren subjektu aktiboari buruzkoa. Zerbait esan dezagun, beraz, subjektu pasiboari buruz, bertsolariek botatzen dituzten bertsoak entzuten dituen herriari buruz. Izan ere, kontuan izan behar da bertsolaritza ez duela bertsolariak bakarrik egiten. Bertsolaritza abesten duen bertsolariaren eta entzuten duen herriaren arteko batasuna da, bigarrenak lehenaren espirituarekin eta inspirazioarekin bat egiten du, eta, horrela, sinkronizazio maila altua lortzen dute, askotan herriak bertsolaria inprobisatzen ari den bertsoaren azken partea asmatzen du eta, behin baino gehiagotan ikusi dugunez, berarekin batera abesten du, poztasun eta berotasun handiarekin gainera. Gertakari horrek suposatzen du bertsolariaren eta herriaren artean adostasun psikologikoa dagoela, eta askotan bertsolariak jendearengan eragiteko aukera izan du -batez ere tribuno zantzuak bazituen edo plebearen gidaria bazen-, asaldura politikoaren garaietan gobernuak inspiratu zituzten, eta, kasu batzuetan, bertsolariak herritik kanporatzeko aginduak eman zituzten, beldurra eta mesfidantza sortarazten zutelako.

Iparragirrerekin hori gertatu zen foruaren auzia dela eta. Herrialdean lehen Gerra Karlistako auzi dinastiko-erlijioso-forala galdu zen. Gorteek Bergarako Hitzarmena sinatu zuen Espartero jeneralaren eskariz, 1839ko urriaren 25eko legea bozkatu zuten zeinaren bitartez "foruak berresten" ziren, baina ondo kalkulatutako "batasun konstituzionalari kalterik ez egiteko" klausularekin, 1841ean Espartero jeneralak euskal erregimen pribatua indargabetzeko aprobetxatuko zuena. Irain honek, beste batzuekin batera, Herrialdeko bestelako elementuen erreakzio handia ekarriko zuen... Gure mendietan tragedia politikoa susmatzen zen... Baldintza hauetan Iparragirreren ahotsak, Gipuzkoako azoketan zehar bertsoak abestuz, beldurrak sortarazi zituen. Herrialde osotik joandako milaka pertsonen aurrean kantatzen zituen, Gernika'ko arbola, karlista guda-taldeetako gudari zaharra eta beste bertso askoren egilearen inspirazioen suarekin beraiek ere pizteko. Zalantzarik gabe, kontzentrazio haiek -Madrilgo Ganberan Egaña diputatuak [Disertación sobre los fueros. Gasteiz-Manteli, 1864, 207 orr.] hain ondo deskribatzen zituenak- guda berria eragin ahal zuten mugimenduak sortu ahal zituzten... Eta bertsolaria disimuluan Tolosara eraman eta bertan espetxeratu zuten, gero Santanderreko lurretara eraman zuten erbestearen samintasunak dastatzera.

Zibillak esan dute
biziro egoki,
Tolosa'n bear dala
gauza au erabaki.
Giltzapean sartu naute
poliki-poliki...
Negar egingo luke
nere amak baleki.

"Zibilek esan dute oso era egokian, Tolosan gauza hauek erabaki behar direla. Poliki-poliki giltzapean sartu naute... Nire amak jakingo balu, negar egingo luke".

MLE