Lexikoa

EUSKAL KANTABRISMOA

Baskonia, Kantabriako balizko gotorlekua. Teoria horrek, XVIII. eta XIX. mendeen artean garaitua izan zenak, izugarrizko ospea izan ondoren, iturri greko-latindarretan du oinarria, iturri horietako batzuk ez baitira oso zehatzak eta toponimoak identifikatzen zailak baitira. Historiografian erreferente biblikoak sartzeak mende askotan jatorrizko klasikoek emandako datu fidagarriak desitxuratuko ditu. Flavio Josefo (I. mendea) kronikari judu-erromatarrak Noeren biloba zen Tubal patriarkari iberiarren aurrekari gisa egin zuen aipamenak bide eman zion teoria euskal-iberiarrari. Teoria horrek bi iberiarretako, kaukasiarreko eta hesperideako edo mediterraneoko lehen biztanleekin lotzen ditu euskaldunak. Ez dugu ezagutzen euskaldun --edo iberiar -- horiek antzinako kantabriarrekin, akitaniarren aliatuekin eta Sertorioren jarraitzaile leialekin (Cesar, XXIII-XXVI) identifikatzearen jatorriari buruzko azterketa sistematikorik, gure aroaren aurreko urteetan tropa inperialek ahitu baitzituzten. Zalantzarik gabe, inprenta europarraren asmakuntzak eta zabalkundeak literatura klasikoa indartzen du, eta historialari errenazentistei literatura hori eskuratzeko aukera ematen die; sistema iraultzaile hori martxan jarri eta urte gutxira, l475ean, Vicenzan Ptolomeoren taulen lehen edizioa egin zen. Bertan kantabriarrak agertzen dira, Hispania Tarraconenseko euskaldunengandik bereizita (barduliarrak, karistiarrak, autrigoiak eta baskoiak), baina guztiak Occeanus qui dicitur Cantabrius-en inguruan. Gure ustez, euskal-kantabriar identifikazioa, tradizionala ez bada ere, teoria tubalista-iberistaren gurutzaketa berantiarretik sortzen da. Teoria horrek, XIII. mendetik (Ximenez de Rada), euskal hizkuntzako Pirinioetan iberiar primitiboak kokatzen ditu, garaiko jakintsuei hizkuntza nabarmen ez erromantze baten existentzia planteatzen dien enigma izugarriarekin. Euskara Iberiako jatorrizko hizkuntza izan zitekeen hipotesiak, pentsatzen dugu, jatorrizko hizkuntza hori penintsulako --Vasconia-- eremu jakin batean mantentzearen eta erromatarren konkistaren ondoren bizirik irautearen arrazoia zein izan zitekeen galdetzera eramango gaitu. Arrazoitzen da isolamendua eta intsumisioa direla horren arrazoiak. Kantabriako gerrek, bertako elementu leinu horiek arrano inperialen menpe egoteko duten erresistentzia basatiak, Agripak Kantabriako behin betiko porrotaren berri ez izateak, identifikaziorako elementu sorta tentagarria eskaintzen dute. Kantabriarrek, intsumiso, Iberiako hizkuntza indigenari eutsiko zioten: euskara. Kantabria eta euskararen herrialdea, XVI. mendean nagusiki bizkaiera deitzen zena, gauza bera dira. Klasikoek izen kantauriarren ahoska ezintasuna aipatzeak hipotesia bermatuko luke. Baina, euskararen herrialdeko zein eremu da Kantabriarekin identifikatzen den lehena?