Monarkia eta noblezia

Antso I.a Gartzes

Iruñeko errege izan zen 905. eta 926. urteen artean.

Fortun I.a Gartzesen ondorengo izan zen tronuan. Fortun I.a Gartzes izan zen Iruñeko erresuma sortu zuen dinastiako azken erregea, Arista dinastiako alegia. Aldi berean, Ximena dinastia hasi zuen. Haren aitarengandik, Gartzia Ximenez buruzagi baskoiarengandik, zetorren izen hori. Gartzia Ximenez erregeorde izan zen Iruñeko erresuman Fortun Gartzes Kordobako emirerrian gatibu egon zen bitartean.

Alfontso III.aren eta Pallarseko kondearen laguntzarekin heldu zen tronura Antso Gartzes. Errege asturiarrak eta kondeak Iruña okupatu zuten, eta erregetza uztera behartu zuten Fortun Gartzes.

Antso Gartzes I.a errege izendatu zuten, eta Fortun monje joan zen Leireko monasteriora. Haren postua legezkotzat jo zedin, Antso Gartzes Toda Aznarrekin ezkondu zen, aurreko erregearen bilobarekin. Toda andrea Onekaren eta haren bigarren senarra Aznar Antso Larraungoaren alaba zen. Aznar Antso Fortun Gartzesen iloba zen.

Ezagunak ziren Antso I.a Gartzesen dohain militarrak. Tronura iritsi aurretik hasi zen musulmanen kontra borrokan, eta, behin tronuan zegoela, erresumako mugak hedatu zituen. Lurralde batzuk berreskuratu eta beste batzuk bereganatu zituen: Baskoniak (Gaskoinia) erregetzat onartu zuen, eta bertako dukeak erresumako kide izatera pasatu ziren; Deioko lurretako herriak menderatu zituen, eta nafar Erriberako eta Errioxako lurrak berreskuratu; Aragoi konderria ere bereganatu zuen.

Horren agintaldian, Iruñeko erregetza sendotu eta zabaldu egin zen. Alfontso III.a eta Ordoño II.a erregeekin adostutako aliantzei esker hedatu ahal izan zuen erresuma. Iruñeko erresuma hori indartuz gero, asturleondarrek ekialdetik musulmanen erasoei eutsiko zien lurralde bat sortzea lortzen zuten, eta hori lagungarri izango zen haien erresuma defendatzeko.