Literatoak

Sarrionandia Uribelarrea, Joseba

Idazle bizkaitarra, euskaraz. Durangon jaioa, 1958ko apirilaren 13an.

Euskal Filologia ikasi zuen Deustuko Unibertsitatean. Bergarako UHUNen eta UEUn eman zituen eskolak. 1977an, Zeruko Argian eta Anaitasunan hasi zen lankidetzan, eta erredakzio-kontseiluko kide izan zen. Jak-en ere parte hartzen du, eta Pott literatura-taldekoa da.

1980an, 27 urteko kartzela-zigorra ezarri zioten ETAko kide izateagatik. 1980tik 1985era bitartean preso egon zen, Martuteneko espetxetik (Donostia) ihes egitea lortu zuen urtean, Imanol Larzabal musikariaren bozgorailu batean gordeta, espetxera joan baitzen errezitaldi bat ematera. Harrezkero leku ezezagunean dago.

Sarrionandia idazle ezaguna eta ezaguna bihurtu zen berehala. Ia literatura-genero guztiak landu ditu.

Saiakuntza eta gogoeta laburren liburuak: Ni ez naiz hemengoa (Pamiela, 1985), Marginalia (Elkar, 1988), Ez gara geure baitakoak (Pamiela, 1989), Han izanik hona naiz (Elkar, 1992), Hitzen ondoeza (Txalaparta, 1997), Akordatzen (Txalaparta, 2004), Idazzeu zara artean, irakurtzen artean (Xangorin, 2010) eta Moraino? (Pamiela, 2010). Azken hori 2011n aukeratu zuten Saiakuntzako Euskadi Sari gisa.

Ipuinak haurrentzat Izeba Mariasun ipuinak (Elkar, 1989), Ainhoari gutunak (Elkar, 1990), Harrapatutako txorien hegalak (Baigorri argitaletxea, 2005) eta Munduko zazpi herrialdetako ipuinak (Pamiela, 2008).

Narrazioak helduentzako narrazio-liburuak (Elkar, 1983), Atabala eta euria (Pamiela, 1986. La Crítica saria) eta Ifar aldeko orduak (Elkar, 1990), Miopeak, bizikletak eta beste langabetu batzuk (Erein, 1995), Lagun izoztua (Elkar, 2001). Kritika Saria), Kolosala izango da (Txalaparta, 2003), Gau ilunekoak (Elkar, 2008).

Kontakizun oso laburren liburuak Ez gara geure baitakoak (Pamiela, 1989), Han izanik hona naiz (Elkar, 1992) eta Miopea, bizikletak eta beste langabetu batzuk (1999).

Gainera, Samuel Taylor Coleridge-ren (Marinel zaharraren balada, Pamiela, 1995) eta Manuel Bandeira (Manuel Bandeira) poeta portugaldarraren poema liburu bat itzuli ditu. Antologia. Pamiela, 1999).

Urte askoan hainbat poeta galiziar itzuli ditu, hala nola Manoel Antonio, Luis Amado Carballo, Alberto Cunqueiro, Aquilino Iglesias Alvariño, Celso Emilio Ferreiro, Luis Seoane eta Manuel María. Marcel Schwoben Haurren gurutzada ere itzuli du.

Bere lehen poesia liburua Izuen gordelekuetan barrena izan zen (1980ko Resurrección María de Azkue Saria, Bilbo Aurrezki Kutxa, 1981). Liburuak oihartzun handia izan zuen eta idazle berri askok aitortu dute eragina izan zuela. Liburu honen lehen poema, Bitakora kaiera, idazle askok hartu zuten manifestu gisa. Kartzelatik ihes egin ondoren, eta beti klandestinitatetik, Gartzelako poemak (Edit. Susa, 1992), bere poesia-ekoizpena espetxetik jasotzen zuena, eta Hnuy Illa Nyha Majah Yahoo (Elkar, 1995), 1985 eta 1995 bitartean idatzitako poemekin. Halaber, Marinel zaharrak (Elkar, 1987) izeneko antologia pertsonala argitaratu du, bai eta bere gustuko autore askoren poemen itzulpenak biltzen dituzten bi liburu ere: Izkiriaturik aurkitu ditut poemak (1985) eta Hezurrezko xirulak (1991).



Sarrionandiako poesiari buruz Iñaki Aldekoak egin duen azterketa (Historia de la literatura vasca, UNED, 2000) laburtuz, esan daiteke Izuen gordelekuetan barrena bidaiaren eskema arketipikoenari erantzuten diola, Ulises bat Europako hainbat hiri eta herrialdetan, hala nola Parisen, Lisboan, Grezian, Irlandan eta Pragan, eta, azkenik, erbestean. Aldekoak idatzi du:

"Erbestealdi hau, bidaiariaren patua eta paradoxa, bidaiarako gonbita eta ezezkoa da: inora egindako bidaia da".

Bigarren planoan, poetak Europako literatura modernoaren leku magikoak arakatzen ditu, eta Conrad, Kafka, T.S.-ren oihartzunak aurki ditzakegu. Eliot eta Dylan Thomas, eta, batez ere, hiru autore horietakoak, Sarrionandiakoak: Kavafis, W. Holan eta Pessoa.

Hurrengo poesia-liburua, Marinel zaharrak, genero honetako autorerik onena da, Aldekoaren arabera, nahiz eta Izuenek baino arrakasta gutxiago izan. Izuen oso estimatua izan zen kosmopolitismoagatik eta estetizismoagatik. Marinel zaharrak oso norabide desberdina hartu zuen, kritika sozialean sartuz. Koldo Izagirreren eta Xabier Mendiguren Elizegiren arabera (Euskal literaturaren antologia, -Gipuzkoako Ikastolen Elkartea, 1998), bigarren poema-bilduma honetan Sarrionandiak liburuetan oinarritutako literatura egiteari uzten dio, beste literatura biziago bat egiteko. Geroago, Gartzelako poemak liburuan kartzelan idatzitako olerkiak argitaratu zituenean, jendea harritu egin zuen, espetxeratzearekin zerikusia zuten gai gutxi zeudelako, nahiz eta bazegoen horietako bat, eta, gainera, oihartzun handia izan zuen, hala nola Preso egon denaren gogoa. Ondoren, askotariko olerkiak argitaratu ditu, eta horietako batzuk poesiari berari buruz hausnartzen dute.

1999. urtean, Txalaparta argitaletxeak liburu bat argitaratu zuen (Hau da ene ondasun guzia izenburua zuena). Bertan, hainbat kanta kantatu zituen, besteak beste, Mikel Laboa, Ruper Ordorika, Mikel Errazkin, Imanol Larzabal, Fermin Muguruza eta Oskorri taldeak. Sarrionandiako letrak pop, rock eta reggae abestietarako erabili dira. Argitalpen horrek bazuen berezitasun bat: poetak berak errezitatutako olerki batzuk ere eskaintzen zituen.

Sarrionandiak landu duen beste genero handi bat ipuina da, eta idazle hori izan da, Atxagarekin batera, 80ko hamarkadatik aurrera euskal literaturan ipuinaren garapenaren eta arrakastaren arduradun nagusia. Narrazioak (1983), esate baterako, oso garai eta leku desberdinetan girotutako ipuinak zituen, exotismo eta elementu magiko handiekin.

Iñaki Aldekoa adituaren arabera (Mendebaldea eta narraziogintza, Erein, 98), Narrazioak Sarrionandian itsas ikonografia bat garatu zuen, "Melville eta Coleridge-ren abentura arau-emaileetan du jatorria". Aldekoak uste du liburu horretan autoreak narrazio lirikoaren adibideak ere ematen dituela, batez ere Estazioko begiradak narrazioaren kasuan.

Autore horren alderdi narratiboa gehien aztertu duen pertsonetako bat Aitzpea Azkorbebeitia izan da, Joseba Sarrionandia liburuarekin: irakurketa proposamen bat (Labayru, 1998). "Joseba Sarrionandiaren narratiba eta prosa-lanak: irakurketarako gonbitea" artikuluan (Azken aldiko euskal narratiba, Udako Euskal Unibertsitatea, 2001), hauxe dio:

"Bere narrazioen hasieran, Sarrionandiak maiz egiten ditu jolasak, eta amaierak ere deigarriak dira".

Ikasle horren arabera, deslotura askotan narrazioaren hasierara itzultzen da, eta ipuinek egitura zirkularra hartzen dute. Gainera, askotan irakurleak sentitzen du narrazioek irakurketa bat baino gehiago dituztela, hainbat adiera.

"Testuak anbiguoak eta batzuetan ilunak izan daitezke. Irakurle bakoitzak bere interpretazioa eman beharko die. (...) Inplikazioz betetako testuak eskaintzen dizkigunez, testuek diotena birpentsatzera behartuta gaude".

Azkorbebeitiaren iritziz, idazle honen testuetan "hemengo" tradizioaren eta beste leku batzuetakoen arteko lotura dago. Ohikoak dira Eliot, Kavafis, J. bezalako idazleen oihartzunak. Swift eta beste euskaldun batzuena, adibidez Mirande eta Etxepare.

Bere lehen bi ipuin-liburuek espazio eta denbora zehaztugabe batean kokatutako istorioak zituzten. 1990eko Ifar aldeko orduak liburuak, aldiz, tarte jakin bat zuen, nahiz eta denbora urruna izan.

"Gauzak horrela -dio Azkorbebek - esan daiteke bere narrazioetan Sarrionandiak inguruko errealitateari bizkarra ematen diola. (...) Jarrera horren azpian disidentea dago". Uste du ikerlari horrek "hala, idazlea ikuskizunaren zibilizazioak irentsi ez dezan borrokatzen da, eta, bizkarra emanez, kritikatu nahi duen errealitatetik ihes egitea lortzen du".