Musikakoak

Bailea

Hitza bi horiek sinonimo bezala erabiltzen diren arren, Dantza artikulurako uzten dira herria bera egile izanik dibertsio izatera iristen direnak baino herriarentzako ikuskizuna diren koreografia sormen guztiak. Hori esan ondoren, dantzaketan aritzeko gozamenak bilduz sexu biak parte hartzen duten dantzaketez argibidea ematea baino besterik ez dago.

Dantzaketa eta dantzarako euskal herriaren zaletasuna historiaurretikoa da. Lehentasuna izan duten ohiko musika tresnak txistua eta danbolina izan dira. Isturitzen aurkitutako hezurrezko txistua, paleolito arokoa (10.000 urte), ezagutzen direnen artetik, gizateriaren aire-musika tresnarik zaharrena dugu zeren egiptoarren laugarren eta bosgarren dinastiako hilobietako behe-erliebeetako txistuak Kristo aurreko 2.700 urtekoak besterik ez dira. Horregatik ez da harritzekoa Estrabonek ilberriko dantzaketez hitz egitean ezinbestean euskaldunak aipatzea. Historiaren barrena, XVIIan, A. Larramendi jesulagunak, euskal herriaren ordezkari jatorrak hauxe dio: "danbolinak beste edozein musika tresnak baino gehiago alaitzen ditu herriak, eta horretarako, antza, asaldatzaile nagusia, baina naturala du. Ikus beza euren ama eta neskameen besoetan dauden umeak; geldi-geldi daude eta ez dute beste musika tresnarik entzuteko aipamenik ere egiten; baina danbolina entzunez, euren besoetan mugitzen eta aldatzen hasten dira, euren poza begi, ezpain eta aurpegi guztian agertuz". Jovellanosek, Euskalerrira egin zuen bere bisitaldian izandako inpresioak gogoratuz (XIII. mendea) hauxe zioan: " Han ikustekoa da herri oso bat, sexu eta adin bereizketarik gabe, danbolinaren soinura pozarren saltoka eta korrikan ikustea". Jada topikoa den Voltaireren "Pirinioaren goialdean dantzan eta saltoka ari den herri bat dela" esaldia, ezagutzen ditugun gure historiako mendeetara heda daiteke. Eta, ia gure garai hauetan, euskal gizon berezi eta begitazioduna zen Chahok, (XIX. m.) "euskaldunen dibertsiorik gustukoena dantza da" esan ondoren, honako hau gehitzen du: Karrikadantzak herri bateko biztanle guztiak, zahar zein gazte, batu egiten ditu. Legeak, haurrak dituzten amek bularreko umeek besoetan dituztela bertan egon daitezela ezartzen du, aberri-jaien doinu alaitsuak euskal haurren belarrietan goizetik durunda izan behar baitu. Horrela, XIX. mendeko "La Galerna" egunkariko irudi batek, inudeak besoetan gora bere haurrak inarrosiz azaltzen ditu, dantza egitera eraginez. Horren inguruan On Telesforo de Aranzadik haurtzain gaztelar eta euskaldun baten arteko aldea hauxe zela zioen: lehenak, kalean danbolinik entzutean haurra besoetan geldi izanik doinu soinuaren arabera mugitzen ziren bitartean, bigarrenak umeari dantzan eragiten zion, aske eta esku artean, ia ezin sumatuzko mugimenduz lagun eginez.

Dantzaketaren sena herriak egiten duenera murrizten baldin bada, euskal errepertorioak bere jatorrizko zibilizazioarekin guztiz bat datozen hiru dantzaketa ditu: aurreskua, ingurutxoa eta karrika-dantza. Aurreskua, zeremoniatsu eta duina, jaialdian zehar harbera eraz baino ia parte hartzen ez duen emakumeari dion omenaldia bezalako da. Ingurutxoak, aldiz, bere aldaera guztietan, txun-txun, larrain-dantza, zapi-dantza, etab., sexu bien parte hartze berdintsua, karrika-dantza bezala, zalapartatsua, alaitsua, eroa nahi baldin bada, edozein jai-amaiera bezala. Dantzaketa horien guztien ezaugarria, euren izaera kolektiboa eta komunitarioa da: dantzan egiten dutenek eta ikusleek elkarkomunikatzaile dira, baina dantzan egiten duen eta jaiaren gozamenean era aktiboan parte hartu eta ikusle den publikoak osatzen duten unitatearen, bakarra, zati izateko. Bikoteak, unitate isolatu bezala, ez da inoiz azaltzen. Euskal orripekoa espainiar orripekoaren aldaera bat da eta gauza bera gertatzen da arin-arin frenetiko eta oso bizkorrarekin. Jargoiak bere hastapenetan ezaguna zuen dantza, panderetaz eta burdintxoz, Aragoitik ekarritako orripekoz ordezkatu zen eta Euskal Herrian fandango edota nafar orripeko bezala egokitu zen. 1867 urte inguruan Corellan jo zen lehendabiziko aldiz orripekoa eta une horretatik dator hurrengo kopla: Ez zaitez seme kalera irten zeren basapiztiak irten du, eta mutilak doaz "regolvedera" orripekoa kantatuz. Esan zuen Gascuek dantza mota hau bere gimnastika eta guzti, ez zetorrela bat gure, neurritsu eta adeitsutzat jotzen zituen dantzekin.

WIZ